KERENSKI, Aleksandr Fyodoroviç (1881-1970) Rus siyaset adamı. 1917 Ekim Devrimi’nden önceki son başbakandır.
4 Mayıs 1881’de Simbirsk’te (bugün Ulyanovsk) doğdu, 11 Haziran 1970’te ABD’nin New York kentinde öldü. Soylu bir aileden gelen babası, Simbirsk Lisesi’nin müdürüydü. Ailesinin 1889’da Taşkent’e taşınması üzerine, ilk ve ortaöğrenimini orada tamamladı. 1899’da St.Petersburg Universitesi’ne girerek tarih, dilbilim ve hukuk okudu. Öğrenciliği sırasında Narodnizm’e (Rus Halkçılığı) yakınlık duydu. 1904’te Saratov’da avukatlığa başladı ve siyasal davalarda devrimciler için yaptığı güçlü savunmalarla ün kazandı. 1905 Devrimi’nden sonra toplumsal reformlarla Rusya’da meşruti bir monarşinin kurulabileceği umuduna kapıldı. Ancak gerici tepkinin büyümesi onu düş kırıklığına uğrattı ve çarlığın mutlaka devrilmesi gerektiği kanısına vardı. 1906’da evinde yasak devrimci yayınlar bulunduğu için birkaç ay hapis yattı. 1912’de Volsk’tan 4.Duma’ya (Devlet Meclisi) seçildi. Duma’da ılımlı sosyalistlerin grubu olan Trudovikler’in (Emekçiler) önderi oldu.
1913’te, bir cinayet işlediği savıyla yargılanan bir Yahudi’yi Duma’da savundu ve devlete başkaldırma suçu işlediği gerekçesiyle 8 ay hapse mahkûm oldu. Rusya’nın I.Dünya Savaşı’na katılmasını savunan Kerenski, savaş sırasında zafer kazanmak için çarla halk arasında bir uzlaşmaya varılması, bunun için de çarın anayasal reformlar yapmaya yanaşması gerektiğini savundu.
Geçici Hükümet’in kurulması
1917 Şubat Devrimi’nin ertesinde 12 Mart 1917’de kurulan Petrograd İşçi ve Asker Temsilcileri Sovyeti Yürütme Kurulu’nun başkan yardımcılığına seçildi. Aynı tarihte Sosyalist Devrimciler’e katıldı. 15 Mart’ta prens Lvov başkanlığında kurulan, liberallerin ve ılımlı sosyalistlerin katıldığı Geçici Hükümet’e adalet bakanı olarak girdi. Kadetler’in (Konstitutsi-yonnaya Demokratiçeskaya-Anayasacı Demokratlar) başkanı Milyukov’un dışişleri bakanı olduğu bu hükümette, Kerenski’nin önderliğini yaptığı Sosyalist Devrimciler sol kanadı oluşturuyorlardı. 15 Mart’ta çar II.Nikolay, Duma’nın ve komutanların tavsiyesiyle kardeşi grandük Mihail lehine tahttan çekildi. Kerenski’nin, halk arasındaki monarşi düşmanlığı nedeniyle can güvenliği güvencesi veremeyeceğini bildirdiği Mihail’in de ertesi gün tahttan çekilmesiyle, Rusya’da 1000 yıllık çarlık yönetimi son bulmuş oldu.
Geçici Hükümet içindeki ilk ciddi bunalım dış politika konusunda doğdu. Dışişleri bakam Milyukov’un Mayıs’ta yeni topraklar kazanmak amacıyla Rusya’nın savaşı sürdüreceğini açıklaması, Petrograd’ da Bolşevikler’in önderliğinde büyük protesto gösterilerine neden oldu. Milyukov’un ve savaş bakanı Guçkov’un hükümetten ayrılmaları üzerine, Lvov’ un, bu kez Menşevikler’in de katılmasıyla kurduğu yeni hükümette Kerenski savaş ve donanma bakanı oldu.
Başbakan olması
Geçici Hükümet’in Temmuz 1917’de Alman ve Avusturya ordularına karşı Galiçya’da düzenlediği saldırı yenilgiyle sonuçlandı. Silahlanan işçi ve askerlerin “Tüm iktidar Sovyetler’e” sloganıyla 16 Tem-muz’da Petrograd’da başlattıkları ayaklanma, Geçici Hükümet tarafından sert bir biçimde bastırıldı. Kerenski 20 Temmuz’da Lvov’un istifasıyla boşalan başbakanlığa getirildi. Bolşevikler’e karşı yoğun bir baskı ve sindirme siyaseti izleyen yeni hükümet, Şubat Devrimi sırasında kaldırılan ölüm cezasını yeniden yürürlüğe koydu. Kerenski’nin 25 Ağustos’ ta topladığı ve eski Duma üyelerinden, sovyetlerden ve sendikalardan 2500 temsilcinin katıldığı Devlet Konferansı’nda Bolşevikler temsil edilmediler. Konferansta monarşi yanlılarıyla Geçici Hükümet yanlıları arasındaki anlaşmazlık konuları ve uzlaşmanın olanaksızlığı ortaya çıktı.
Kerenski’nin 1 Ağustos’ta genelkurmay başkanlığına getirdiği general Kornilov, 7 Eylül’de, Geçici Hükümet’i Sovyetler’e ve Bolşevikler’e karşı korumak gerekçesiyle, komutasındaki birlikleri Petrograd üzerine yürüyüşe geçirdi. Kerenski’nin sonradan, arkasında büyük mali çevrelerin, sanayicilerin ve Geçici Hükümet’i askeri açıdan güvenilir bulmayan Ingiltere ile Fransa’nın olduğunu ileri süreceği Kornilov’un darbe girişimi, Bolşevikler’in de yardımıyla bastırıldı. Kerenski’nin 12 Eylül’de genelkurmay başkanlığını üstlenmesinin ardından Kornilov tutuklandı.
Kornilov’un darbe girişimi, bir yandan Geçici Hükümet’in zayıflıklarını sergilerken, öte yandan Bolşevikler’in kitle desteğinin artmasına yardımcı oldu. Bolşevikler kısa aralıklarla Petrograd ve Moskova sovyetlerinde yönetimi ele geçirdiler. Kerenski’nin 27 Eylül’de topladığı Demokratik Konferans’ta kurucu meclisin toplanmasına değin çalışacak olan, Cumhuriyet Konseyi adlı geçici parlamentonun kurulmasına karar verildi. 20 Ekim’de toplanan Cumhuriyet Konseyi’nden çekilen Bolşevikler, aynı tarihte geçici hükümeti devirmek üzere ayaklanma hazırlıklarına başladılar. Ayaklanmayı bastırmak amacıyla harekete geçen Kerenski’nin 6 Kasım’da Bolşevikler’in merkez yayın organı Ruboçi Put’un (İşçi Yolu) basımevine düzenlediği saldırı Kızıl Muhafızlar tarafından durduruldu.
Kerenski, 6 Kasım’ı 7 Kasım’a bağlayan gece gerçekleşen Ekim Devrimi’nden sonra, 8 Kasım’da, kendisini tanımayı sürdüren general Krasnov’un birliklerinin desteğiyle iktidarı geri almak için Petrog-rad’da bir darbe girişiminde bulunduysa da bunda başarılı olamadı. 14 Kasım’da ayaklanmanın bastırılmasından sonra, birkaç ay Moskova’da ve Petrograd’ da saklandı. 1918 Mayıs’ında bir Sırp subayı kılığında Murmansk’tan bir Fransız savaş gemisiyle Londra’ya kaçtı. Daha sonra Paris’e yerleşti. 1922-1932 arasında Paris’ta yayımladığı Dni (Günler) adlı Rusça gazetenin yardımıyla Beyaz Rus göçmenler arasındaki Sovyet yönetimine karşı çalışmalara yön vermeye çalıştı.
1904 Flaziran’ında evlendiği Olga Baranovki’den 1939 Temmuz’unda ayrıldı ve ertesi ay, AvustralyalI bir sanayicinin kızıyla ikinci evliliğini yaptı. Fransa’ dan sonra İngiltere, Almanya ve Çekoslovakya’da da yaşayan Kerenski, 1940’ta ABD’ye göç etti. 1956’da Stanford Universitesi’ne bağlı Floover Savaş, Devrim ve Barış Kitaplığındaki Rusça belgeleri inceleme ve derleme görevine başladı. Bu arada anılarını yeniden yazdı.
• YAPITLAR (başlıca): 77;e Prelüde to Bolshevism: The Kornilov Rising, 1919, (“Bolşevizmin Önsözü: Kornilov Ayaklanması”); Soviet Russia in the Autumn 1919, 1919, (“1919 Güzünde Sovyet Rusya”); Allied Policy Tovıards Russia, 1920, (Rusya’ya Karşı Müttefiklerin Politikası); The Catastrophe: Kerensky’s Own Story of the Russian Revolution, 1927, (“Felaket: Rus Devrimi Hakkında Kerenski’nin Kendi Öyküsü”); The Crucifvcion of Liberty, 1934, (“Özgürlüğün Çarmıha Gerilmesi”); The Russian Provisional Government (R.P.Brovrder ile), 3 cilt, 1961, (“Rus Geçici Hükümeti”); Russia and History’s Turning Point, 1965, (“Rusya ve Tarihin Dönüm Noktası”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi