JACKSON, Andrew (1767-1845) ABD’li asker ve devlet adamı. 1828-1837 arasında devlet başkanlığı yapmıştır.
15 Mart 1767’de Kuzey ve Güney Carolina arasında yer alan Waxhaw’da (bugün Kuzey Carolina’da) doğdu, 8 Haziran 1845’te Tennessee Eyaleti’ne bağlı Nashville yakınlarındaki Hermitage’de öldü. Ailesi o doğmadan kısa bir süre önce İrlanda’dan Amerika’ya göç etmişti. Bağımsızlık Savaşı sırasında Henüz 13 yaşında olmasına karşın bir albayın emir erliğini yaptı. 1781’de İngilizler tarafından yakalandı ve bir süre hapiste yattı. Tutukluluğu sırasında çizmesini silmeyi reddettiği bir İngiliz subayının kılıcıyla yüzünde açtığı yaranın izini yaşamı boyunca taşıdı.
Bağımsızlık Savaşı sırasında annesini ve iki kardeşini yitiren Jackson, savaşın bitiminden sonra Kuzey Carolina’da Salisbury’de hukuk öğrenimi gördü. 1788’de bir süre sonra Tennessee adını alacak olan Kuzey Carolina’nın batısında yer alan bölgenin savcılığına atandı. Bölgedeki başlıca anlaşmazlık konusu olan borç davalarıyla ilgilenmesi nedeniyle yörenin tüccar ve toprak sahipleriyle yakın ilişkiler kurdu; hizmetleri karşılığında para yerine toprak ve hayvan kabul ederek kısa zamanda servet yaptı. 1796’da Tennessee’nin 16. eyalet olarak Birlik’e katılmasından sonra, eyalet anayasasını hazırlamakla görevli kongreye seçilerek siyasi yaşama atıldı. Aynı yıl Tennessee Eyaleti temsilcisi olarak Temsilciler Meclisi’ne seçildi. Mart 1797’de Temsilciler Meclisi’ndeki görevinin sona ermesinden sonra Senato üyeliğine getirildiyse de, 1798’de istifa ederek Nashville’e döndü. Bir süre sonra atandığı Tennessee Eyaleti Yüksek Mahkeme yargıçlığı görevini 1804’e değin sürdüren Jackson’a, 1812’de eyalet ordusunda tuğgeneral rütbesi verildi.
1812 savaşı
Ingilizler’in Amerikan gemilerine saldırmaları ve ABD’nin Florida ve Kanada’yı ele geçirme isteği 1812’de İngiltere’ye savaş açılmasına neden oldu. Jackson, güney sınırım tehdit eden ve İngilizler’in müttefiği olan Creek Kızılderilileri’ne karşı savaşmakla görevlendirildi. Komutasındaki ordu Kızılderilileri 1814’te Alabama’da Tohopeka Savaşı’nda büyük bir yenilgiye uğrattı. ABD’nin kızılderililerir. topraklarına el koyarak yeni yerleşim alanları kazanmasını sağlayan bu başan Jackson’ı Batı’nın kahramanı durumuna getirdi. Daha sonra ordusuyla güneye inen Jackson, Ocak 1815’te İngilizler’e karşı New Orle-ans’ta büyük başarı kazandı. Bu başarı 1812 Savaşı’n-da istediği sonucu elde edemeyen Amerikalılar arasında büyük bir sevinç yarattı ve Jackson’ı salt Batı’nın değil tüm ülkenin ulusal kahramanı konumuna yükseltti.
1812 Savaşı sonrası ülke içi siyasi karışıklıkların sona erdiği ve ulusal birliğin sağlandığı bir dönem oldu. Bir süre Nashville yakınlarındaki Hermitage’ deki evine çekilen Jackson, Ekim 1817’de Florida’nın Ispanyollar’ın elinde bulunan bölgesinin sınırında yaşayan Seminole Kızılderilileri’nin yoğunlaşan saldırıları üzerine göreve çağrıldı. Jackson’m Florida’yı işgal etmesi üzerine Ispanyollar Florida’yı ABD’ye satmak zorunda kaldı. 1821’de Florida valisi olan Jackson, kısa bir süre sonra istifa etti. 1823’te yeniden Senato’ya seçildi. Başkanlığa adaylığını koyduğu 1824 seçimlerinde, adaylardan hiçbirinin yeterli oy alamaması üzerine devlet başkanını Temsilciler Meclisi’nin seçmesi kararlaştırıldı. Dört başkan adayından ikisi çekilince seçime yalnız J.Q. Adams ve Jackson katıldı. Adams, meclis sözcüsü Clay’in desteğiyle devlet başkanı oldu. Adams’ın Clay’i dışişleri bakanı yapması çeşitli söylentilere ve Cumhuriyetçiler’in ikiye ayrılmasına neden oldu. Adams ve Clay yandaşları Ulusal Cumhuriyetçiler adını alarak, daha sonraki yıllarda kurulacak olan Whig Partisi’nin çekirdeğini oluşturdular.
“Jackson Tipi Demokrasi”
1828 seçimlerinde Cumhuriyetçi Demokratik Parti’den yeniden adaylığını koyan Jackson, seçimleri kazanarak ABD’nin 7. devlet başkanı oldu. Batı’dan seçilen ilk devlet başkanı olan Jackson, bu bölgeye ilk yerleşenlerin otoriter, milliyetçi görüşlerinin temsilcisiydi. Eyaletlerin özekliklerini korumalarını savunmakla birlikte, Birlik’in korunmasından yanaydı. İnandığı ilkeler ve uygulamalarıyla “Jackson tipi demokrasi” olarak anılan bir demokrasi anlayışının savunuculuğunu yaptı. Başkanlık dönemi siyasi kuruluşların ve toplumsal yaşamın belirli ölçüde demokratikleşmeye başladığı bir dönem oldu. Birçok eyalette oy hakkında mülkiyete ve diğer koşullara bağlı kısıtlamalar kaldırılarak, tüm erkek beyaz yurttaşlara oy hakkı tanındı. Başkan adaylarının belirlenmesinde etkili olan klikler kaldırıldı ve 1832 seçimlerinde ilk beş başkan adayı parti kongrelerinde belirlendi. Uygulanan rotasyon, sistemiyle memurların dönüşümlü olarak görev yapmaları sağlandı.
Banka sorunu
1832 başkanlık seçimlerine yaklaşırken, ABD’de 4 Merkez Bankası’nm birçok işlevini yerine getiren Second Bank’in yönetiminde etkili olan Ulusal Cumhuriyetçiler bankaya tanınan ayrıcalıkların süresinin uzatılması için kongreye başvurdular. Bankayı Doğu sermayesinin simgesi olarak gören Jackson, bu başvuruyu veto etti. Jackson 1832 seçimlerinde büyük bir başarı kazanarak yeniden başkan seçildi. 1833’te devlet fonlarını Second Bank’ten çekerek eyalet bankalarına dağıtması ülkede panik yarattı. Buna ek olarak bütçe fazlasının eyaletler arasında paylaştırılması bir süre sonra enflasyona neden oldu. Enflasyonu durdurmak amacıyla 1836’da toprak alım satımında kâğıt para kullanımını yasaklayarak yerine altın ve gümüşün konması ise iktisadi bunalımın başlamasıyla sonuçlandı.
1832’de gümrükle korunan sanayi mallarının sayısını artıran bir yasa çıkartıldı. Bu yasayla yalnız sanayi mallarının korunması, tarımcı Güneyliler’in tepkisine yol açtı. Güneyliler, Kuzeyliler’in Kongre’ de güç kazanarak köleciliği yasaklayacaklarından korkuyorlardı. Güney Carolina, başkan yardımcısı Calhoun’nun etkisiyle 1828 ve 1832 gümrük tarife yasalarım anayasaya aykırı bulup tanımadığını açıkladı. Federal yasaları uygulamaktan yana olan Jackson, Güney Carolina’yı uyaran bir bildiri yayımladı. Bildiri etkili olamayınca Mart 1833’te Zor Yasası adı verilen ve başkanın eyaletlere askeri müdahalesini olanaklı kılan yasa kabul edildi. Olay, aynı yıl daha ılımlı bir gümrük yasasının kabul edilmesiyle sona erdi. Jackson, 1837 seçimlerinde Van Buren’i destekleyerek başkan seçilmesini sağladı. Devlet başkanlığının sona ermesinden sonra Hermitage’deki evine çekilen Jackson, yaşamının sonuna değin Demokratlar arasındaki etkisini korudu.
• KAYNAKLAR: S. Bassett, The Life of Andrew Jackson, 1911; J. Parton, Life of Andrew Jackson, 1860; A.M. Scblesinger, The Age of Jackson, 1945.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi