HUMANN, Carl (1839-1896) Alman, mühendis, arkeolog. Anadolu’da önemli kazılar gerçekleştirmiştir.
4 Ocak 1839’da Prusya’da, Steele’de doğdu, 12 Nisan 1896’da İzmir’de öldü. 1859-1861’de Berlin’de Kraliyet Yapı Akademisi’nde öğrenim gördü. 1861-1862 arasında kardeşi topograf Franz Humann’ın çağrısı üzerine Sisam Adası’ndaki Hera Tapmağı kazılarına katıldı. Bu çalışma, onun arkeoloji ile ilgilenmesini sağladı. 1863’te İzmir’e ve İstanbul’a gitti. 1864-1866 arasında Anadolu’da çeşitli geziler yaptı. 1865’te Bergama’yı ilk kez ziyaret etti. 1865-1867 arasında Sadrazam Fuat Paşa’nın isteği üzerine İstanbul-İzmir arasındaki en iyi karayolu bağlantısını sağlayabilmek amacıyla araştırmalar yaptı ve ayrıntılı bir harita hazırladı. 1867’de büyük karayollarının yapımında başmühendis olarak görevlendirildi. Ay-valık-Dikili-Bergama, Soma-Kırkağaç, Balıkesir-Bandırma yollarının yapımını üstlendi.
1870’te Almanya’ya döndü. Alman coğrafyacı Heinrich Kiepert’in hazırladığı (1818-1899) Kleinasi-en (“Küçük Asya”) adlı yapıtın haritalarım çizdi. 1871’den sonra Anadolu’da kendi adına araştırma gezilerine başladı. Karabet Geçidi’nde Heredot’un sözünü ettiği Sesostris’in bir resmini buldu.
1878’de Berlin Müzesi’nin desteğiyle Bergama’da kazılara başladı. 1886’ya değin süren kazılarda Zeus Sunağı’nı ve yukarı agorayı kazdı, Helenistik kentin planını çıkardı, Helenistik heykel sanatının seçkin örneklerini buldu. Bergama Zeus Sunağı’nın tanrılar ile devler arasındaki savaşı canlandıran taban kabartmalarını, sunağın içindeki Telefos (Bergama’nın efsanevi kurucusu) kabartmasını ve daha başka parçaları Berlin’e gönderdi. Orada, bu buluntulardan ötürü Bergama Müzesi adı verilen (bugün Doğu Berlin’de olan) müzede sunağın yeni baştan kurulmasını sağladı. 1882’de Yazılıkaya’daki birkaç kabartmanın ilk kalıplarını çıkardı ve Boğazköy ören alanının ilk doğru planım hazırladı. 1884’te Otto Puchstein ve Avusturya asıllı doktor ve arkeolog Felix von Lus-chan (1854-1924) ile Gaziantep’in Nizip ilçesinde Zincirli (Samal) ören yerine gitti. Orada Osman Hamdi Bey’in bulduğu kabartmaları gördü. Dört yıl sonra Berlin Müzesi ve Doğu Enstitüsü’nün desteğiyle Zincirli’de kazılara başlandı. Humann’laLuschan’ in birlikte yönettikleri bu kazıda bulunan Hitit kentine ait birçok kabartma, bir dikilitaş ve bütün küçük buluntular da gerekli izin sağlanarak İskenderun’dan bir gemiye yüklendi ve yine Berlin Müzesi’ne yollandı. 1892’ye değin süren bu kazıya ilişkin yayın, 1893-1943 arasında beş cilt olarak Luschan tarafından gerçekleştirildi.
Humann, 1891’de Söke yakınında, Menderes Magnesiası olarak bilinen Hellenistik kentte kazılara başladı ve 1894’e değin burada çalıştı. 1895-1896 yıllarında Priene kazısını yönetti. Ölümünden sonra bu kazı iki yıl daha T.Wiegand başkanlığında sürdürüldü.
• YAPITLAR (başlıca): Ergebnisse der Ausgrabungen zu Pergamon, 3 cilt, 1880-1888, (“Bergama Kazılarının Sonuçları”); Bericht iiber die ersten Ausgrabungen von Sindjirli, 1888, (“Zincirli’deki İlk Kazılar Üzerine Rapor”); Reisen in KLeinasien und Nord Syrien (O.Puchstein ile), 2 cilt, 1890, (“Küçük Asya ve Kuzey Suriye Gezileri”); Magnesia am Meander. Bericht über die Ergebnisse der Ausgrabungen der Jahre 1891-1893, (ö.s.), 1904, (“Menderes Magnesiası’nda 1891-1893 Kazı Sonuçları Raporu”).
• KAYNAKLAR: E.Schulte, Cari Humann, der Entdecker des Weltwunders von Pergamon. İn Zeugnissen seiner Zeit 1839-1896, 1971.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi