Deneycilik
Felsefede Deneycilik (Empiricism) bilgi konusunu ilgilendirir. Algının, bilgiye kaynak olarak önemini vurgulayan, onu ön plana alan yaklaşımları kapsar. Bu genel anlamdaki deneycilikle 17. yy’da Locke ile doğan deneycilik ayırt edilmelidir. “Ingiliz Deneyciliği”de denilen bu akıma göre tüm bilginin tek kaynağı deney, yani algı ve iç deneydir. Us, inan, sezgi, bu anlamdaki deneycilik açısından bir bilgi kaynağı olarak dışlanır. Genel anlamda deneyciler arasında Aristoteles, Occamlı William, Francis Bacon, Hobbes sayılabilir. Bu düşünürler deneyi en önemli bilgi kaynağı olarak ele almışlar, ancak diğerlerini yadsımamışlardır. Locke ise başyapıtına deney dışı bilginin olanaklı olduğu savını çürütmekle başlar. Locke hem deneyci, hem de fiziksel bir dış dünyanın varlığını savunması açısından gerçekçidir. Berkeley bu iki felsefi tutumun bir arada tutarlı olarak götürülemeyeceğini göstermeye çalışmış, bunun sonucunda da, Tanrı kavramına dayandırdığı öznel bir idealizmi benimsemiştir. Hume ise Tanrı kavramına dayanmanın, dış dünyanın gerçekliğini öne sürmek ölçüsünde tutarsız olduğunu, deneyle bilinebilenin dışında, dış dünya dahil, her şeyin kuşku götürdüğünü öne sürmüştür. Bu, tutarlılık doğrultusunda deneyciliğin götürebileceği uç noktadır. Kant Hume’un sonuçlarından yola çıkarak yine bilgiyi açıklamışsa da, Usçuluk’a geri dönmek durumunda kalmıştır.
Hume’un çağdaşı deneyciler, Locke ve Berkeley arasındaki, deneyciliğin tutarlılığını ilgilendiren tartışmadan esinlenerek başka çözüm yollan aramışlardır. Condillac iç deneyi yadsımış ve bir dış dünya bulunduğu inancını deneyci temellerle kanıtlamaya çalışmıştır. 18. yy’daki öbür Fransız deneyci düşünürlerin çoğu, deneycilikleriyle özdekçi görüşü birleştirmişlerdir.
Deneycilik 19. yy’da J.S. Mili’in görüngücülüğü ile sürdürülmüştür. Comte’un ve Mach’ın olguculuğu ABD ’de James ve Peirce ’in düşünceleri Hume’cu özellikler taşır. 19. yy’m bitiminde Deneycilik gerilemiş ve Hegelci Usçuluk yaygınlık kazanmıştır. 20. yy’m başlarında Russell ve Moore Gerçekçilik’i Deneycilikle bir arada yürütmüşlerdir, iki dünya savaşı arasında filizlenen Viyana Çevresi adıyla da bilinen Mantıksal Olguculuk Schlick ve Camap gibi düşünürlerle temsil edilmiştir. Deneycilik günümüzde Ingiliz ve ABD felsefesinde canlılığını sürdürmektedir. Yakın dönemlerin en etkili Hume’cu düşünürü Ayer olmuştur.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi