KHORANA, Har Gobind (1922) Hint asıllı ABDTi biyokimyacı. DNA’daki kalıtsal bilginin hücrede protein üretimine dönüşmesini sağlayan kodlama mekanizmasının anlaşılmasına katkıda bulunmuştur.
9 Ocak 1922’de Raipur kentinde doğdu. Pencap Üniversitesi’nde kimya dalında lisans ve lisansüstü öğrenimini tamamladıktan sonra İngiltere’ye giderek Liverpool Üniversitesi’nden doktora derecesini aldı. Bir yıl İsviçre’de Zürich Federal Teknoloji Enstitü-sü’nde Prelog ile, iki yıl İngiltere’de Cambridge Üniversitesi’nde Todd ile doktora sonrası araştırmalarım sürdürdü. 1952-1960 arası Kanada’nın Vancouver kentinde British Commonwealth Research Council’a bağlı organik kimya grubunun başkanlığım üstlenen Khorana, aynı dönemde ABD’deki Rockefeller Uni-versitesi’nde de konuk araştırma profesörü olarak görev aldı. 1960’ta ABD’deki Wisconsin Üniversite-si’nde enzim araştırmaları enstitüsünün yöneticiliğine, 1962’de kimya profesörlüğüne, 1964’te Yaşam Bilimleri kürsüsüne, atanan Khorana, bu üç görevi de 1970’e değin yürüttükten sonra kimya ve biyoloji profesörü olarak Massachusetts Institute of Technology’ye geçti.
Kalıtım mekanizmasının kimyasına ilişkin çalışmaları nedeniyle 1968 Nobel Fizyoloji ve Tıp Ödülü’ nü Holley ve Nirenberg ile bölüşen Khorana, birçok bilim kuruluşunun ödül ve madalyasıyla onurlandırılmış, çeşitli ülkelerdeki bilim akademilerinin yanı sıra 1978’de Londra’daki Royal Society’nin yabancı üyeliğine seçilmiştir.
Biyokimya alanında peptit ve proteinlerden nük-leik asitlere dek geniş kapsamlı araştırmalar yapan, virüslerin kimyasal özelliklerini inceleyen Khorana’ nın en önemli çalışmaları kalıtımın kimyasal mekanizmasına ilişkindir. Watson ve Crick’in DNA’nın (dezoksiribonükleik asit) yapısını çözümledikleri 1950’lerin ortasından başlayarak yoğun bir ilgi alanı olan kalıtım kimyası, 1960’lara gelindiğinde, DNA’ nın kalıtsal kodunun çözülmeye başlandığına tanık olmuştu. DNA’nın içerdiği bilgiden başlayıp, bu bilginin hücrede nasıl protein sentezine dönüştüğüne varıncaya dek, kalıtım kimyasının tüm süreçleri yoğun bir araştırma konusu olmuş, sonuçta DNA’nın içerdiği bilgiyi hücreye ileten RNA’nın (ribonükleik asit) protein sentezinde etkin rol oynadığı anlaşılmıştı. Başta Holley ve Nirenberg olmak üzere birçok araştırmacının katkısıyla, kalıtsal kodu hücreye ileten haberci RNA’daki (mRNA) kodun, aminoasit içeren taşıyıcı RNA’lar (tRNA) aracılığıyla çözülerek, hücre içinde belirli uzunlukta ve yapıda proteinlerin oluştu-rulabildiği anlaşılmıştı. Böylelikle, özgül tRNATarm özgül aminoasitler taşıyarak protein oluşumunu sağladığı ve proteinler için gerekli yirmi aminoasiti kodlayan mekanizmanın üç nükleotitten oluştuğu belirlenmişti.
Holley ve Nirenberg’in, büyük ölçüde hücre malzemesinden yararlanarak analiz yöntemleriyle gerçekleştirdikleri bu buluşlarının geçerliliğinin kanıtlanması, Khorana’mn sentez yöntemleriyle gerçekleşebildi. Dört ayrı bazdan oluşan, dolayısıyla 64 (4x4x4) ayrı olasılığı kodlayabilen üçlü nükleotitler-den her birinin sentezini gerçekleştiren Khorana, DNA ve RNA benzeri sentetik polinükleotitleri üretme yöntemlerini de geliştirdi. Böylelikle, yapısı bilinen polidezoksiribonükleotitler sentezleyen Khorana, bunlar aracılığıyla elde ettiği poliribonükleotit-lerin yapıları ile içerdikleri özgül kodun ışığında üretilen peptitleri karşılaştırarak, üçlü nükleotit kodlarını doğrudan inceleme olanağını buldu. Sonuçta 64 ayrı üçlünün hangi özgül aminoasitleri kodladığını gösterdiği gibi, kalıtsal kodun hangi sırayla okunduğunu, kodun başlangıç ve bitim noktalarının nasıl belirlendiğini buldu, ayrıca üçlü kodların örtüşmeye olanak tanımayacak biçimde ardışık olduğunu saptadı.
Kalıtım kimyasına ilişkin çalışmalarıyla kalıtsal kodun doğrudan incelenmesine olanak sağlayan Khorana, değerli bulgularıyla olduğu kadar geliştirdiği sentez yöntemleriyle de kalıtım mekanizmasının aydınlığa kavuşturulmasında etkili olmuştur.
• YAPITLAR (başlıca): Some Recent Developments in the Chemistry of Phosphate Esters of Biological Interest, 1961, (“Biyolojik Önemi Olan Fosfat Esterleri Kimyasında Bazı Yeni Gelişmeler”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi