HO Şİ MİNH (1890-1969) Vietnamlı siyaset ve devlet adamı. Vietnam Demokratik Cumhuriyeti’ ni kurmuş ve 1945-1969 arasında başkanlığını yapmıştır.
19 Mayıs 189Q’da Nghe An Eyaleti’nin Kim Lien köyünde doğdu, 3 Eylül 1969’da Hanoy’da öldü. Eskiden beri devrimci aydınlar yetiştirmesiyle ünlü Nghe An Eyaleti’nin aydın ve milliyetçi bir ailesin-dendi. Babası köylü kökenli olmasına karşın, kendi çabasıyla Çin harfleri sınavını vererek öğretmenliğe yükselmiş aydın bir kişiydi. Annesi ise soylu, ancak yoksul bir aileden geliyordu. 10 yaşına geldiğinde, gelenekler gereğince babası çocukluk adı olan Ngu-yen Sinh Cung’u değiştirerek onaNguyen ThatTahn (Umutlu Nguyen) adını verdi.
İlk ve ortaokulu Vin ve Hue kentlerinde okudu. 1905’te milliyetçi etkinlikleri nedeniyle babasının Fransız sömürge yönetimindeki memurluk görevinden uzaklaştırılmasının ardından, Fransızca ve Vietnam dilinde eğitim yapan Hue’deki Quac Hoc Lisesi’ne girdi. Öğrencilik yıllarında Fransızlar’a karşı yürütülen milliyetçi etkinliklere katıldı. 1908’de vergilerin azaltılması isteğiyle başlayan ayaklanmanın içinde yer aldı. Kısa bir süre sonra, Fransızlar’m okullarda, ileride kendilerine hizmet edecek kişiler yetiştirmeyi amaçladıklarını görerek, okulu terketti. 1911 başında güneydeki Fan Tiet kentine gitti. Orada, Eylül’e değin bir fabrikaya bağlı küçük bir okulda Fransızca öğretmenliği yaptı.
1911 sonunda, Haifong ile Marsilya arasında sefer yapan bir şilebe aşçı yamağı olarak girdi ve Vietnam’dan ayrıldı. Bunu izleyen iki yıl boyunca Akdeniz ve Afrika limanlarında dolaştı. Fransızlar’m bu bölgelerde kurdukları sömürge yönetimlerinin özelliklerini yakından inceleme fırsatı buldu. Bu yolculukları sırasında edindiği izlenimlerine, ileride yazacağı Le proces de la colorıisation française (“Fransız Sömürgeciliğinin Eleştirisi”) adlı kitabında yer verdi. Daha sonra, miço olarak okyanus aşırı seferler yapan gemilerde çalışarak Amerika ve Avrupa limanlarını dolaştı. Kapitalist ülkeler emekçilerinin yaşam koşullarıyla ilgili gözlemleri, onu dünya emekçilerinin uluslararası dayanışması düşüncesine götüren ilk adımlar oldu.
1914’te Londra’ya yerleşti. Kar temizleyiciliği, bulaşıkçılık ve aşçı yamaklığı gibi işlerde çalıştığı bu dönemde İngiltere’de yaşayan Asyah göçmenlerin kurdukları Denizaşırı Ülkeler Emekçileri adlı örgüte üye oldu. 1917’de Paris’e geçti. Aynı tarihte, gemilerde çalıştığı yıllarda kullandığı Ba adını bırakarak, Nguyen Ai Quoc (Yurtsever Nguyen) adını aldı. Vietnamlı öğrencilerin ve savaş sırasında zorla çalıştırılmak üzere Fransa’ya getirilmiş Vietnamlı işçilerin arasında yaşadığı, geçimini fotoğrafçılık yaparak kazandığı bu yıllar siyasi kişiliğinin olgunlaştığı yıllar oldu. Bir yandan sürekli okuyarak bilgisini derinleştirmeye çalışırken, diğer yandan sosyalist işçi önderleri ve göçmen yurtseverlerle yakın ilişkiler kurarak onların siyasi etkinliklerine katıldı.
Aynı dönemde, L ‘Hum anıt e, Le Populaire ve La vie ouvriere gibi sosyalist gazetelerde, Vietnam’daki sömürge yönetiminin içyüzünü açığa çıkaran makaleleri yayımlanmaya başladı. Vietnamlı yurtseverleri çevresinde toplayarak oluşturduğu Vietnamlı Yurtseverler Grubu’nun başkanı olarak, 1919’da toplanan Versailles Barış Konferansı’na, Çin Hindi halklarının Fransız parlamentosunda temsil edilmesi, basın ve toplanma özgürlüklerinin tanınması, hukuk devleti koşullarının yaratılması istemlerini içeren bir dilekçe sundu.
Fransız Komünist Partisi içindeki etkinlikleri
Fransız Sosyalist Partisi’nin Aralık 1920’de toplanan Tours Kongresi’nde partinin III.Enternasyonal’e (Komintern) katılması doğrultusunda oy verdi ve Fransız Komünist Partisi’nin (FKP) kurucuları arasında yer aldı. 1922’de FKP’nin yardımıyla, diğer Fransız sömürgelerinden gelen önderlerle birlikte Fransız Sömürgeleri Halkları Birliği adlı örgütü kurdu. Sömürgeciliğe karşı kamuoyu oluşturmak amacıyla Le Paria adlı gazeteyi çıkarmaya başladı. Gazetede Ho Şi Minh’in yazılarının yanı sıra, Cezayirli ve Afrikalı önderlerin de yazıları yer alıyordu.
Haziran 1923’te Fransa’dan ayrılarak Moskova’ ya geçen Ho Şi Minh, bir süre Doğu Emekçileri Komünist Üniversitesi’ne devam etti. 1924’te III.Enternasyonal’in V.Kongresi’ne katıldı ve kongrede sömürgeler üzerine bir konuşma yaptı. 1925 başında III.Enternasyonal tarafından Kanton’a gönderildi. Görevi, Koumingtang adlı milliyetçi örgütün sol kanat önderi Çan Kay-Şek’e danışmanlık yapan
III.Enternasyonal temsilcisi Borodin’e yardımcı olmaktı. Haziran 1925’te Kanton’a sığınmış siyasi sürgünlerle birlikte Vietnam Devrimci Gençlik Birliği’ni (VDGB) kurdu ve örgütün yayın organı Thanh nierı adlı gazeteyi yayımlamaya başladı. Çevresindeki devrimci gençleri eğiterek, onları Vietnam’da sürdürecekleri siyasi çalışmalara hazırladı. Aynı dönemde yazdığı yazılarda, devrimin ancak geniş işçi ve köylü kitlelerine öncülük eden Marxist-Leninist bir parti tarafından gerçekleştirilebileceğini, devrimci hareketin başarısının uluslararası işçi hareketiyle kurduğu bağların sıkılığına bağlı olduğunu vurguladı. 1927’de Çin Komünist Partisi ve SSCB ile ilişkileri bozulan Çan Kay-Şek’in, Kanton’da bulunan Vietnamlı devrimciler üzerinde yoğun bir baskı uygulamaya başlaması üzerine Moskova’ya döndü.
1927-1928 yıllarında VDGB’nin Vietnam’daki nüfuzu hızla arttı. VDGB öncülüğünde işçiler ücret artışı, çalışma saatlerinin kısaltılması, dayak ve zorla çalıştırma cezalarının kaldırılması gibi isteklerle grevler düzenlediler. Birçok bölgede köylüler vergilerin azaltılması isteğiyle gösterilerde bulundular.
Çin Hindi Komünist Partisi’nin kuruluşu
Ho Şi Minh 1929’da III.Enternasyonal tarafından, siyasi etkinliklerde bulunmak üzere önce Tayland’a, oradan da Hong Kong’a gönderildi. VDGB’nin Haziran 1929’da Hong Kong’ta toplanan ve Vietnam’ın çeşitli bölgelerinden gelen temsilcilerin katıldığı kongresinde Ho Şi Minh, Marxist-Leninist bir işçi sınıfı partisi kurulması önerisinde bulundu. Ancak görüş ayrılıkları nedeniyle, kongreden sonra kuzey, orta ve güney Vietnam’da üç ayrı komünist partisi kuruldu. Bu üç hareket, Ho Şi Minh’in yoğun çabaları sonucunda, Şubat 1930’da Hong Kong’da toplanan bir kongrede, Vietnam Komünist Partisi adı altında birleşti. Ekim 1930’da, adı Çin Hindi Komünist Partisi (ÇHKP) olarak değişen parti, tüm Çin Hindi’nde Fransız emperyalizmine son vermeyi, bir işçi, köylü, asker hükümeti kurarak yoksul köylülere toprak dağıtmayı ve yabancı işletmeleri kamulaştırmayı amaçlayan bir programı benimsedi. ÇHKP, kuruluşunu izleyen kısa süre içinde hızla gelişerek, Vietnam’da Nghe Tinh Sovyetleri’nin kurulduğu 1930-1931 ayaklanmasında öncü rol oynadı.
ÇHKP’nin kurulmasından sonra Hong Kong’da kalan Ho Şi Minh, partinin çalışmalarına yön verdi. 1931’de Vin’deki Fransız sömürge mahkemesi tarafından gıyabında ölüm cezasına çarptırıldı. Fransız polisi, Hong Kong’daki İngiliz yetkililerine başvurarak Ho Şi Minh’in teslim edilmesini istedi. İngilizler Ho Şi Minh’i Haziran 1931’de tutukladılar, ancak Fransızlar’a teslim etmediler. 1933’te öldüğü söylentisi yayıldıysa da, aynı yıl serbest bırakıldı ve Moskova’ya döndü. Orada dünya komünist hareketinin önderlerinin öğrenim gördüğü Lenin Enstitüsü’ne devam etti. 1935’te ÇHKP delegesi olarak III.Enternasyonalin VII.Kongresi’ne katıldı.
Fransa’da 1936’da Halk Cephesi’nin iktidara gelmesinin ardından Çin Hindi’nde siyasi af ilan edildi ve komünistler yasa! eylem olanağına kavuştular. Bu dönemde ÇHKP öncülüğünde işçiler ve köylüler yaşam koşullarının iyileştirilmesi, demokratik özgürlüklerin tanınması ve vergilerin azaltılması gibi isteklerle harekete geçtiler. ÇHKP’nin, Fransız Sosyalist Partisi’nin Çin Hindi Şubesi’nin ve çeşitli kitle örgütlerinin Mart 1937’de kurdukları Çin Hindi Demokratik Cephesi, Tonkin ve Annam danışma meclisleri için yapılan 1937-1938 seçimlerinde önemli başarı elde etti. Ancak, bu göreli serbestlik ortamı, Eylül 1939’da II.Dünya Savaşı’nın başlamasıyla son buldu. ÇHKP’yi yasaklayan Fransız sömürge yönetimi demokratik hareket üzerinde yoğun bir baskı kurdu.
Viet-Minh ’in kuruluşu
1938’de Moskova’dan ayrılarak yeniden Çin’e giden Ho Şi Minh, Japon birliklerinin Ağustos 1940’ta Çin Hindi’ne girmeleri üzerine Yennan’dan Güney Çin’e geçti; ÇHKP’nin doğrudan yönetimini üstlenmek üzere hazırlıklara başladı. Bu sırada Nguyen Ai Quoc adını bırakarak Ho Şi Minh (Aydınlatan Ho) adını aldı. Şubat 1941’de, 30 yıllık bir ayrılıktan sonra, kuzey sınırından Vietnam’a girdi. Kuzey Vietnam’ın Kao Bang Eyaleti’nde bir orman köyü olan Pac Bo’da bir mağaraya yerleşti. Mayıs 1941’de, bu mağarada, onun başkanlığında toplanan ÇHKP Merkez Komitesi, işçiler, köylüler, küçük burjuvalar, ulusal burjuvalar ve yurtsever toprak sahipleri tarafından Fransız sömürgecilerine ve Japon işgalcilerine karşı verilecek savaşın başlatılması için Viet-Minh (Vietnam’ın Bağımsızlığı İçin Devrimci Birlik) adlı ulusal cephenin kurulmasına ve gerilla birliklerinin örgütlenmesine karar verdi.
Ho Şi Minh, Kao Bang’da kaldığı süre boyunca, savaşı yürütecek kadroların eğitimiyle ilgilendi. Sov-yetler BirliğiKomünistPartisi ve askerlik tarihi ile ilgili kitapları Vietnam diline çevirdi. Gerilla savaşı üzerine çeşitli kitaplar yazdı ve Vietnam Doc Lap (Bağımsız Vietnam) adlı dergiyi yayımladı. 1942’de, Çan Kay-Şek ile ilişki kurmak ve Japonlar’a karşı verilecek mücadelede onun desteğini kazanmak amacıyla Çin’e gitmeye karar verdi. Ancak Çin sınırını geçer geçmez casusluk yaptığı gerekçesiyle tutuklandı. Bir yıldan fazla süren tutukluluğu sırasında Carnet de prison (“Hapishane Defteri”) adlı şiir kitabını yazdı. Serbest bırakıldıktan sonra yeniden Kao Bang’a döndü. Aralık 1944’te Vietnam’ın kuzey eyaletlerinde etkinlik gösteren küçük gerilla birliklerini birleştirerek, Vietnam Ulusal Kurtuluş Propaganda Birliği adlı silahlı örgütü kurdu. Örgütün komutanlığını Nguyen Vo Giap üstlendi.
Japonlar Mart 1945’te gerçekleştirdikleri bir darbeyle Vietnam’da Fransız sömürge yönetimine son vererek yönetimi ele geçirdiler. Durumu değerlendiren ÇHKP, Ho Şi Minh’in önerisiyle, gerilla savaşının yaygınlaştırılması, genel bir silahlı ayaklanma için hazırlıklara başlanması ve geçici bir hükümetin kurulması kararlarını aldı. Kısa bir süre sonra, Viet-Minh’e bağlı tüm silahlı örgütler Vietnam Kurtuluş Ordusu (VKO) adı altında birleştiler.
Vietnam Demokratik Cumhuriyeti’ nin kuruluşu
VKO Japonlar’a karşı yürüttüğü mücadelenin sonucunda, 1945 yazında Kuzey Vietnam’da altı eyaleti ele geçirdi ve kurtarılmış bölge ilan etti. ÇHKP’nin Ağustos 1945’te toplanan konferansında verilen genel ayaklanmanın başlatılması kararı, Tan Troa’da toplanan ve halk delegelerinin katıldığı Vietnam Ulusal Kongresi tarafından onaylandı. Aynı tarihte Ho Şi Minh başkanlığında Vietnam Geçici Hükümeti kuruldu. Ayaklanma kararını izleyen bir hafta içinde başta başkent Hanoy, Hue ve Saygon gibi büyük kentler olmak üzere hemen hemen tüm Vietnam ele geçirildi. Ho Şi Minh 2 Eylül 1945’te Hanoy’da yarım milyon kişilik bir kalabalık önünde okuduğu Bağımsızlık Bildirisi’yle özgür ve bağımsız bir devlet olan Vietnam Demokratik Cumhuriyeti’nin (VDC) kurulduğunu ilan etti.
VDC’nin kurulmasından hemen sonra, Çan Kay-Şek’e bağlı 200.000 kişilik Koumingtang birlikleri, Japonlar’ı silahsızlandırmak gerekçesiyle Kuzey Vietnam’a girdiler. Aynı gerekçeyle Güney Vietnam’a giren İngilizler, Japonlar’ın elinden kurtardıkları Fransız askerlerini silahlandırarak, bölgenin yeniden Fransa’nın denetimine girmesine yardımcı oldular. Fransızlar, 1946 başında tüm güney bölgesinde denetimi sağladılar. Ho Şi Minh, Mart 1946’da Fransızlar’ la, Koumingtang birliklerini ülkeden çıkartmak üzere 15.000 Fransız askerinin 5 yıl süreyle Vietnam’a girmesini ve Viet-Minh hükümetinin Fransız Birliği içinde kalmak koşuluyla özgür bir devlet olarak tanınmasını öngören bir antlaşmayı imzalamak zorunda kaldı.
Bu sırada Vietnam’da yapılan Ulusal Meclis seçimlerinde, Ho Şi Minh başta olmak üzere, Viet-Minh ve geçici hükümet üyeleri büyük bir üstünlük sağladılar. 1946 başında Ho Şi Minh başkanlığında kurulan Anayasa Hazırlık Komitesi’nin hazırladığı anayasa taslağı meclis tarafından onaylanarak yürürlüğe girdi. Ho Şi Minh, Mart 1946’da VDC’nin ilk cumhurbaşkanı ve başbakanı oldu.
Vietnam’da yeniden sömürge yönetimi kurmayı amaçlayan Fransızlar’la, tam bağımsızlık için mücadele eden Viet-Minh hükümeti arasındaki çelişkiler giderek keskinleşti. Temmuz 1946’da toplanan Fonta-inebleau Konferansı, Fransızlar’m iki ülke arasında eşitlik ve karşılıklı çıkar ilkelerine uymayı reddetmeleri nedeniyle başarısızlıkla sonuçlandı. Fransızlar, Eylül 1946’da Ho Şi Minh’le imzaladıkları ara antlaşmayı bozarak, Kasım’da Haifong limanını bombaladılar.
Ho Şi Minh’in, Aralık 1946’da yaptığı çağrıyla başlayan Direnme Savaşı, Giap komutasındaki Vietnam birliklerinin Mayıs 1954’te Dien Bien Fu’da Fransızlar’ı kesin olarak yenilgiye uğratmalarıyla son buldu. Temmuz 1954’te imzalanan Cenevre Antlaş-ması’yla Fransa, Vietnam’ın bağımsızlığını ve toprak bütünlüğünü tanıdı. Antlaşmayla, Fransızlar’ın Vietnam’dan çekilmeleri ve 1956’da yapılacak seçimlere değin, ülkenin geçici olarak ikiye bölünmesi karara bağlandı. Ancak Güney Vietnam’daki Ngo Dinh Diem yönetimi antlaşma ilkelerini çiğneyerek Ekim 1955’te Vietnam Cumhuriyeti (VC) adlı yeni bir devlet kurdu. VC, kısa bir süre içinde Fransa’nın yerini alan ABD’nin siyasi ve iktisadi denetimi altına girdi.
Ho Şi Minh, 1951’de ÇHKP’nin yerine kurulan Vietnam İşçi Partisi’nin Merkez Komitesi başkanı oldu. 1954’ten sonra Kuzey Vietnam’da sosyalizmi kurma aşamasına geçildi. Geniş kapsamlı bir toprak reformuyla yoksul ve topraksız köylülere toprak dağıtıldı; 1958’de sanayileşmeyi öngören üç yıllık bir plan yürürlüğe girdi. Ho Şi Minh başkanlığındaki Anayasa Değişikliği Komisyonu 1959’da VDC’nin ilk sosyalist anayasasını hazırladı.
Ho Şi Minh, ABD ile ulusal bağımsızlık ve iki Vietnam’ın birleşmesi için mücadele eden Güney Vietnam Ulusal Kurtuluş Ordusu ve VDC arasında savaşın sürdüğü bir sırada kalp krizinden öldü.
Ho Şi Minh yaşamını Vietnam’ın ulusal kurtuluşu mücadelesine adamış, Vietnam halkı tarafından çok sevilen ve Ho Amca diye anılan bir önderdi. 1911’de ülkesinden ayrıldıktan sonra, çeşitli isimler altında hareketli bir yaşam sürmesi nedeniyle, Nguyen That Tihn’in 1920’lerdeki Nguyen Ai Quoc, sonra da cumhurbaşkanı Ho Şi Minh olduğunu, halkın çoğunluğu gibi kendi ailesi de ancak 1945’te öğrendi. Marxist-Leninist düşünceyi özgürlük ve ulusal ba-
ğımsızlık doğrultusunda halka benimsetmeyi ve Vietnam’ın özgün koşullarına uyarladığı bu düşünceye yaşam kazandırmayı başaran Ho Şi Minh, 20.yy’da sömürgeciliğe karşı en uzun ve en zorlu mücadeleyi veren halk önderidir.
• YAPITLAR (başlıca): Selected Works, 4 cilt, 1960-1962, (“Seçme Yapıtlar”); Milli Kurtuluş Savaşımız, 1920-1967, 1968.
• KAYNAKLAR: C.Fourniau, Ho Chi Minh, nötre cama-rade, 1972; J.Lacouture, Ho Şi Minh, 1968; D. Halber-stam, Ho, 1971; J.Sainteny, Facc â Ho Chi Minh, 1970; Vietnam İşçi Partisi Tarih inceleme Komitesi, Our Presi-dent Ho Chi Minh, 1970.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi