HUNG HSİU-ÇÜAN (1814-1864) Çinli dini önder. Tay P’ing adlı bir mezhep kurmuş, 1851-1864 arasında Tay P’ing Ayaklanması’na önderlik etmiştir.
1 Ocak 1814’te Kvangtun Eyaleti’nde, Fu-yüan-shui kasabasında doğdu, 1 Haziran 1864’te Nanking’ de öldü. Eski çağlarda Orta Çin’den Güney Çin’e göç etmiş etnik bir grup olan Hakkalar’dan, yoksul bir köylü ailesinin oğluydu. Üst üste girdiği devlet memurluğu sınavlarında başarılı olamaması büyük bir ruhsal bunalıma sürüklenmesine neden oldu. 1837’de Kanton’da tanıştığı Protestan misyonerlerin Hıristiyanlık propogandaları üzerinde derin bir etki bıraktı.
1843’ten sonra Tanrı’nın oğlu ve Isa’nın erkek kardeşi olduğuna, Tanrı tarafından, yandaşları için dünyayı cennet yapacak bir din kurmakla görevlendirildiğine inanmaya ve bu inançlarını çevresinde yaymaya başladı. Kısa bir süre sonra Protestanlık ile eski Çin inançlarının karışımından oluşan ve temel ilkeleri arasında tüm malların ortak mülkiyetinin yer aldığı bir mezhep kurdu.
Önderliğini yaptığı Tanrı Hayranları adlı dernek, kısa süre içinde, diğer etnik gruplara düşmanlık besleyen Hakkalar, ağır vergilerin ve rüşvetçi memurların sömürüsü altında ezilen yoksul köylüler ve maden işçileri arasında çok sayıda yandaş kazandı. Çin’i yöneten Mançular’ı işgalci düşmanlar olarak gören ve onlardan kurtulmak isteyen Çinliler de Hung’u destekliyordu. Hung Ocak 1851’de, Kvangsi Eyaleti’nin Kuei-p’ing kentinde, 1000 yıl sürecek Göklerin Büyük Barış Krallığı’nı kurduğunu, kendisinin de Göklerin Kralı olduğunu ilan etti.
185Q’de başgösteren kıtlığın ardından, Eylül 1851’de Kvangsi Eyaleti’nde başlayan Tay P’ing Ayaklanması, iki yıl içinde Hunan ve Hupei eyaletlerini de içine alan geniş bir bölgeye yayıldı. Sayısı bir milyonu bulan kadın ve erkek askerden oluşan Tay P’ing birlikleri, Mart 1853’te Doğu Çin’in en önemli merkezi olan Nanking’i ele geçirdiler. Hung, Nan-king’i Göklerin Başkenti adıyla krallığının başkenti yaptı. Mayıs 1853’te imparatorluk başkenti Pekin’i ele geçirmek üzere yapılan sefer başarısızlıkla sonuçlandı. 1855’ten sonra Yang-Çe Irmağı çevresindeki bölgelerde toprak sahiplerinin kurdukları yerel ordular karşısında önemli başarılar kazanıldı.
Hung denetimi altında aldığı bölgelerde din temeline dayalı bir devlet kurdu. Afyon, şarap ve tütün içmek, fahişelik, kumar, zina ve çokeşli evlilik yasaklandı. Devlet memurluğu sınavlarına giren adaylar Konfüçyüs Klasikleri yerine Incil’den sorumlu tutulmaya başlandı. Toprağın eşit bir biçimde yeniden paylaşılması için yapılan girişimler, memurluk sisteminde etkisini koruyan eski memurlar ve büyük toprak sahipleri tarafından baltalandı.
Hareket, 1856’dan sonra yöneticiler arasında doğan çekişmeler, Hung’un yönetiminden ayrılarak haremine çekilmesi, koyu dinci yöneticilerin geleneksel Çin kültürüne karşı hoşgörüsüzlükleri gibi nedenlerle halk desteğini yitirmeye ve zayıflamaya başladı. Pekin yönetimi, Çin’in Batı ile yaptığı ticarete zarar veren Tay P’ingler’in güçlenmelerini istemeyen ve zayıf Mançu sülalesinin iktidarda kalmasını yeğleyen Batılı devletlerin yardımıyla, Tay P’ingler’e karşı saldırıya geçti. Hung’un Haziran 1864’te intihar ederek ölmesinin ardından, ABD’li F.T. Ward ile Ingiliz C.G. Gordan komutasındaki Hunan ordusu Temmuz 1864’te Nanking’i ele geçirdi. Böylece 20 milyona yakın insanın ölmesine neden olan tarihin en büyük halk ayaklanmalarından biri son buldu.
• KAYNAKLAR: T. Hamberg, The Visions of Hung-Siu-Tshuen and. the Origin of the Kwang-si Insurrection, 1854; F. Michael, The Taiping Rebellion, 1966.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi