İVAN III (1440-1505) Rus prensi. Moskova’yı güçlü bir devlet durumuna getirmiş, birçok Rus prensliğini kendine bağlamıştır.
22 Ocak 1440’ta Moskova’da doğdu, 27 Ekim 1505’te aynı kentte öldü. Büyük İvan adıyla da anılır. Moskova Büyük Prensi ILVasiliy’in oğludur. Erken yaşta askerlik mesleğini öğrendi. 1458’de güneydeki Tatarlar’a karşı düzenlenen bir seferi başarıyla yönetti. 1462’de babasının ölmesi üzerine Moskova büyük prensi oldu.
1463’te Yaroslav’ı işgal ederek Moskova’ya bağladı. Topraklarını genişletmeyi sürdürerek 1474’te Rustov’u aldı. Altın Orda Devleti’ne karşı Kırım Hanı I.Mengli Giray ile ittifak kurdu. 1478’de Nov-gorod’u işgal etti. 1480’de kardeşlerinin kendisine karşı başlattıkları bir ayaklanmayı bastırdı. Aynı yıl Moskova üzerine yürüyen Altın Orda Devleti Hanı Seyyid Ahmed’in kuvvetlerini durdurdu. 1481’de Seyyid Ahmed ölünce Rus prensleri Moğol egemenliğinden kurtulmuş oldular. Ivan’ın 1485’te Tver’i, 1489’da Vyatka’yı Moskova’ya bağlamasıyla, birçok Rus prensliği İvan’ın denetimi altına girmiş oldu. 1492’de Litvanya’yı işgal etti. 1495’te imzalanan antlaşma ile Litvanya Büyük Dükü I.Aleksander Jagellon, İvan’ı “Bütün Rusya’nın Hükümdarı” olarak tanımak zorunda kaldı. 1500’de yeniden Litvanya’yı işgal etti. 1503’te imzalanan barış antlaşması ile Ukrayna’nın bir bölümü Moskova’nın denetimine geçti.
İvan 1472’de son Bizans İmparatoru XI.Kons-tantinos’un yeğeni Sophia Palaiologos’la evlendikten sonra saraydaki işlerin yönetimini Bizans’a öykünerek düzenledi. Hükümdarın tanrısal bir gücü temsil ettiği yolundaki Bizans görüşünü benimsedi. Moskova’yı Bizans’ın varisi ya da “Üçüncü Roma”, kendini de Bizans imparatorlarının varisi olarak gördü. Moskova’da birçok yeni yapı yaptıran İvan, batılı sanatçıları ülkesine davet etti. Ölümünden sonra yerine oğlu IlI.Vasiliy geçti.
• KAYNAKLAR: J.L.I.Fennell, ivan the Great of Mos-cow, 1961; G.Vernadsky ve M.Karpovich, A.History of Russia, 1959; N.Zernov, Moscow: The Third Rome, 1937.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi