JAN III (1629-1696) Polonya kralı. 1683’te Osmanlılar’a karşı kazandığı savaşla Viyana kuşatmasının kaldırılmasını sağlamıştır.
Jan Sobieski, 17 Ağustos 1629’ta Lwow yakınlarındaki Olesko’da doğdu, 17 Haziran 1696’da Wila-novv’da öldü. Karakosv Kalesi komutanı Jakob Sobi-eski’nin oğludur. İyi bir öğrenim gördü ve tüm Polonyalı soylular gibi gençliğinde Batı Avrupa’yı fstenc gezdi. 1648’de Polonya’ya döndü. Aynı yıl Ukrayna’ da başgösteren Kazak ayaklanmasının bastırılmasında görev aldı. İsveç Kralı X. Gustaf’ın 1655’te Polonya’yı istilası sırasında, önce Polonya Kralı II. Jan Kazimierz’e karşı İsveçliler’in yanında yer aldı, ertesi yıl saf değiştirerek İsveçliler’i Polonya’dan çıkarmak için verilen mücadelenin önderlerinden biri oldu. 1665’te mareşalliğe yükseltildi. 1667’de Padhajce yakınlarında Tatarlar’la ve Kazaklarda yaptığı savaşta gösterdiği başarıdan ötürü 1668’de Polonya orduları başkomutanlığına getirildi.
II. Jan Kazimierz’in 1668’de tahttan çekilmesinden sonra Polonya Dieti (Meclis), Michal Wisniowi-ecki’yi kral seçti. Kendisini kral seçtirmek isteyen Jan Sobieski, Fransa Kralı XIV. Louis’in de desteğiyle yeni krala karşı çeşitli tertipler düzenledi. Bu sırada büyük bir Osmanlı ordusu Polonya’ya girmişti. Kral Michal Ekim 1672’de imzaladığı Bucaş Antlaşmasıyla tüm Ukrayna’yı ve Polonya’yı Osmanlılar’a verdi.
Bu antlaşmayı tanımadığını ilan eden Jan. Sobieski, Kasım 1673’te Osmanlılar’ı Hotin’de büyük bir yenilgiye uğrattı. Bu başarısı ona büyük bir ün ve saygınlık kazandırdı. Habsburglar’ın tüm engelleme çabalarına karşın, Mayıs 1674’te toplanan Polonya Dieti tarafından III. Jan adıyla Polonya kralı seçildi.
Kral olduktan sonra Osmanlılar’la sürmekte olan savaşa son vermek amacıyla çeşitli girişimlerde bulundu. Sonunda Ekim 1676’da imzaladığı Zorawno Antlaşması’yla Kamaniçe dışında Ukrayna’nın üçte ikisini Osmanlılar’a geri vererek ateşkesi sağladı.
III. Jan’ın güneydoğuda yitirdiği toprakları geri alma çabaları sonuçsuz kaldı. Prusya Dükalığı’nı ele geçirmek için 1675’te Fransa, 1677’de de İsveç’le yaptığı antlaşmalardan da bir sonuç elde edemedi.
Bunun üzerine yıllardır izlediği Habsburg hanedanına karşı Fransa ile ittifak siyasetini terkederek, 31 Mart 1683’te Kutsal Roma Germen İmparatoru I. Leopold’la Osmanlılar’a karşı ittifak kurmak amacıyla Varşova Antlaşması’nı imzaladı. Osmanlılar’ın 1683’teki Viyana kuşatması sırasında antlaşma koşulları gereğince savaşa katıldı. Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa komutasındaki Osmanlı ordusunu 12 Eylül 1683’te Kahlenberg’de bozguna uğrattı ve Viyana kuşatmasını kaldırdı. Bu başarısının ardından ünü tüm Avrupa’ya yayıldı.
III. Jan, Polonya’nın sınırlarını doğuda Karadeniz kıyılarına değin genişletmek amacıyla 1684-1692 arasında Osmanlılar’a karşı düzenlediği seferlerden bir sonuç elde edemedi. Krallığını güçlendirme çabaları güçlü bir merkezi otoritenin ve ülke içinde birliğin olmaması gibi nedenlerle başarısız oldu. Yaşamının son yıllarında, akrabalarının ve soyluların kendisine karşı düzenlediği entrikalarla ve oğullarının taht kavgalarıyla uğraşmak zorunda kaldı.
• KAYNAKLAR: O. Laskowski, Sobieski, King of Poland, 1944; S.P. Mizva, Great Men and Women of Poland, 1943; J.B. Morton, Sobieski, King of Poland, 1932.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi