IRENAEUS [Aziz] (2.yy) Yunan kilise babası. Bilinircilik’e karşı Hıristiyan öğretisini savunmuştur.
120-140 dolaylarında Smyrna (İzmir) çevresinde doğduğu, 200 ya da 203’te Lugdunum’da (Lyon) öldüğü sanılmaktadır. Hıristiyanlık’ı benimsemiş bir ailedendir. Çok gençken Smyrna’da, İsa’nın havarilerini tanıyan son kişi olduğu söylenen Polycarp ile görüşme olanağı buldu; onun görüşlerinin etkisi altında kalarak gerçeğe varma yolunun Hıristiyanlık’ tan geçtiğine inandı. Kaynaklara göre, 177’de öldürülen Pothinus’un yerine Galya’daki Lugdunum kentine piskopos oldu. Bu görevi sırasında, Galya ve Anadolu’daki kiliseler arasında, özellikle dinsel günler konusundaki görüş ayrılıklarının, düşmanlık düzeyine vardırılmamasına çaba gösterdi. 28 Haziran Hıristiyanlarca Aziz Irenaeus Yortusu olarak kutlanır.
Irenaeus’un yaşamı Bilinircilik’le (Gnosticism) savaşım içinde geçmiştir. Yalnız Latince çevirisi bulunan beş kitaplık başyapıtı Adversus haereses (“Tanrıtanımazlık’a Karşı”) bu savaşımın bir bölümüdür. Bilinirciler’in saltık gerçeğe ulaşmakta Hıristiyan öğretisini yalnızca bir basamak diye görmelerine karşı çıktı. Ona göre, saltık gerçeğe ve onun bilgisine kilise geleneklerine, havarilerin görüşlerine ve Incil’e uyarak varılır. İnsan usu sınırlı olduğundan tanrısal konuların tümünü bilemez. Hıristiyanlık’ı benimsemenin amacı bunları bilmek değil, kişinin kendini kurtarmasıdır. Tanrı ve Yaratan birdir. Bilinirciler’in öne sürdükleri gibi Yaratan, Tanrı’nın ürünü olamaz. Yaratma, “iyi”den ve iyilik amacıyla gerçekleşmiştir.
Irenaeus, Bilinirciler’in yadsıdıkları Tevrat’ın, Incil’in öncüsü olduğunu, her ikisinde de Tanrı’nın savunulduğunu yaymaya çalışmış, tanrıbilimin ilgilendiği temel konulara değinmiştir.
• YAPITLAR (başlıca): Adversus haereses, (ö.s.), 2 cilt, (çev.), 1851-1853, (“Tanrıtanımazlık’a Karşı”); Enveis der apostolischen Verkündigung, (ö.s.), (çev.), 1907, (“Havarice Açıklamanın Kanıtlanması”).
• KAYNAKLAR: G.N.Bonwetsch, Die Theologie des Irendus, 1925; J.Lawson, The Biblical Theology of Irenae-us, 1948.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi