JOLIOT-CURIE, İrene (1897-1956) Fransız fizik bilgini. Frederic Joliot-Curie ile birlikte yapay radyoaktifliği bulmuş, zincirleme çekirdek tepkimelerinin gerçekleştirilmesine öncülük etmiştir.
12 Eylül 1897’de Paris’te doğdu, 17 Mart 1956’da aynı kentte öldü. Marie ve Pierre Curie’nin büyük kızlan, Frederic Joliot-Curie’nin karısıdır. Sekiz yaşındayken babasını yitiren irene Curie’nin bakımını ve ilk eğitimini uzun yıllar büyükbabası üstlendi. Lise çağma geldiğinde bir süre annesinin ve üniversitedeki yakın dostlarının verdiği fizik, matematik, kimya dersleriyle evde yetiştirildi. 1914’te Coliege Sevigne’ den diplomasını alarak, fizik öğrenimi yapmak üzere Sorbonne’a yazıldı. I.Dünya Savaşı yıllarında bir yandan öğrenimini sürdürüyor, bir yandan da röntgen araçları yerleştirilmiş ambülanslarla cepheleri dolaşan annesinin yanında hemşire ve röntgen teknisyeni olarak çalışıyordu. Savaşın bitiminde, Marie Curie’nın asistanı olarak Paris Radyum Enstitüsü’ne girdi. 1920’de Sorbonne’dan fizik-matematik lisansını, 1925’te polonyumun alfa ışımasına ilişkin teziyle doktora derecesini aldı. O yıl Radyum Enstitüsü’nde asistan olarak çalışmaya başlayan Frederic Joliot ile yedi yıldır annesinin yanında laboratuvar teknikleri ve radyoaktiflik konusundaki bilgisini artırmış olan irene arasındaki verimli çalışma arkadaşlığı giderek sevgiye dönüştü. 1926 Ekim’inde evlendiler ve otuz yıl boyunca hemen hemen tüm araştırmalarını birlikte yürüttüler. 1927’de kızları Helene’in, 1932’de oğulları Pierre’in doğumundan sonra da laboratuvar çalışmalarını aksatmayan irene Joliot-Curie, özellikle 1931’den 1934’e değin yapay radyoaktiflik konusunda Frederic Joliot-Curie ile birlikte çalıştı ve 1935 Nobel Kimya Ödülü’nü birlikte kazandılar.
Almanya’da Hitler’in iktidara gelmesinden sonra giderek gerginleşen siyasal ortamda, özellikle Fransa’da Faşizm yanlısı gösterilerin yoğunlaşması üzerine, siyasal ve toplumsal görüşlerini bölüştüğü Frederic Joliot-Curie gibi Fransız Sosyalist Partisi’ne ve Comite de Vigilance des Intellectuels Antifascistes’e (Antifaşist Aydınların Tetikte Bekleme Komitesi) katılan irene Joliot-Curie, 1936 seçimleriyle işbaşına gelen, Sosyalist Parti üyesi Leon Blum’un başbakanlığındaki Halk Cephesi hükümetinde görev alan üç kadın üyeden biriydi. Eğitim Bakanlığı’nda bilimsel araştırmalardan sorumlu bakan yardımcısı olan irene Joliot-Curie, yalnızca dört ay süren bu görev süresince CNRS (Centre National de la Recherche Scientifi-que/Ulusal Bilimsel Araştırma Merkezi) gibi önemli bir araştırma kuruntunun örgütlenmesinde, eğitim sisteminin yeniden düzenlenmesinde büyük rol oynadı. Buna karşılık, kadınlara da üyelik hakkı tanınması için Fransız Bilimler Akademisi’ne yaptığı başvurulardan olumlu bir sonuç alamadı. Nitekim, Pierre Curie’yi üyeliğe kabul ederken, en yakın çalışma arkadaşı olan Marie Curie’nin üyeliğini, iki kez Nobel Ödülü aldıktan sonra bile kadın olduğu gerekçesiyle geri çeviren Bilimler Akademisi, aynı anlayışı Joliot-Curie ailesine de uygulayacak, iki kez önerilmesine karşın, irene Joliot-Curie’yi üyeleri arasına almayacaktı.
1937’de Frederic Joliot-Curie Sorbonne’dan ayrılıp Coliege da France’ın profesörlük önerisini kabul ettiğinde, İrene Joliot-Curie de Sorbonne’da ölünceye değin sürdüreceği profesörlük görevine getirildi. 1940’ta Alman orduları Fransa’yı işgal ettiğinde ülkesinden ayrılmayarak kocası ve çocuklarıyla birlikte Paris’te kalmayı seçen irene Joliot-Curie, ancak işgalin sonlarına doğru, Ulusal Direniş Cephesi’nin başkanı olan Frederic Joliot-Curie’nin çevresindeki Nazi çemberi iyice daraldığında çocuklarıyla birlikte İsviçre’ye kaçmayı kabul etti. Fransa’nın Nazi işgalinden kurtuluşundan sonra Paris’e dönerek Sorbonne’ daki öğretim görevine ve Radyum Enstitüsü’ndeki araştırmalarına yeniden başladı, 1946’da da enstitünün yöneticiliğine atandı. Aynı yıl, Frederic Joliot-Curie’nın başkanlığında kurulan Atom Enerjisi Ko-misyonu’nun ikinci başkanlığına getirildiyse de, 1950’de tıpkı kocası gibi siyasal nedenlerle görevinden alındı.
O yıllarda sağlığının günden güne bozulmasına aldırmadan, Paris yakınlarındaki Orsay’de kurulacak Nükleer Fizik Merkezi tasarısı için var gücüyle çalışan irene, ne yazık ki düşlediği bu büyük tasarının gerçekleşmesini göremedi. 59 yaşındayken, yıllardır radyoaktif ışımayla iç içe yaşamasının sonucu olarak, annesi gibi kan kanserinden öldü. Onun girişimiyle başlanan Orsay Nükleer Fizik Merkezi’nin kuruluşunu tamamlayarak dev tanecik hızlandırıcısını çalıştıran da, Frederic Joliot-Curie oldu.
Uranyum çekirdeğinin bölünmesi ve zincirleme tepkimeler
Paris Radyum Enstitüsü’nde, annesinin bulduğu ve ülkesinin adını verdiği radyoaktif polonyumun alfa ışıması üzerinde çalışarak bu konuda, özellikle Wil-son sis odasında parçacık yörüngelerini izleme tekniklerinde uzmanlaşan irene Joliot-Curie, bu deneyimiyle yapay radyoaktifliğin bulunmasına büyük katkıda bulundu. Büyük ölçüde Frederic Joliot-Curie’ den bağımsız olarak yürüttüğü en özgün çalışması ise, uranyum çekirdeğinin bölünme (fisyon) ürünlerine ilişkindir. 1938’de irene Joliot-Curie ve Yugoslav öğrencisi Saviç, Fermi’nin yöntemini uygulayarak uranyum çekirdeğini yavaşlatılmış nötronlarla bombardıman ettiklerinde, radyoaktif izotopların yanı sıra lantana benzeyen bir elementin oluştuğunu gözlemlediler. Oysa Fermi, uranyumun nötronla bombardımanından uranyumötesi elementlerin elde edileceğini açıklamış, aynı konu üzerinde çalışan Hahn ve Meitner de bu görüşü doğrulamışlardı, irene Joliot-Curie’nin gözlem sonuçlarını yayımlamasından sonra aynı deneyi yineleyen Hahn da Irene’in bulgularını kabul etmek zorunda kaldı. Sonradan, “ortadan ikiye bölünme” anlamında “fisyon” terimiyle adlandırılan ve kuramsa) açıklaması yapılan bu olayda, nötronun çarptığı uranyum çekirdeği, ağırlıkları birbirine oldukça yakın iki ayrı parçaya bölünerek lantanitler serisinden elementlerin ve baryumun radyoaktif izotoplarına dönüşüyordu. Çekirdek bölünmesi sırasında pek çok nötron açığa çıktığından, her nötronun yeni bir çekirdeğe çarparak böleceğini ve böylece “zincirleme çekirdek tepkimesi”nin gerçekleştirilebileceğini anlayan Joliot-Curie’ler bu tepkimede açığa çıkacak olağanüstü enerji patlamasının II.Dünya Savaşı yıllarında kötü amaçla kullanılacağını bildiklerinden bulgularını gizlediler. İlk zincirleme tepkime 1942’de ABD’de Fermi tarafından gerçekleştirildi ve Joliot-Curie’lerin düşündüğü gibi atom bombasının yapımında kullanıldı.
• YAPITLAR (başlıca): Oeuvres scientifiqnes completes, (ö.s.), 1961, (“Toplu Bilimsel Yapıtları”).
• KAYNAKLAR: E.Cotton, Les Curies, 1963; E.Curie, Madame Curie, 1939; (Türkçe çevirisi 1946).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi