JAURES, Jean (1859-1914) Fransız düşünür ve siyaset adamı. Fransız sosyalist hareketinin önderle-rindendir.
Jean Josephe Marie Auguste Jaures 3 Eylül 1859’da Tarn’da Castres’da doğdu, 31 Temmuz 1914’te Paris’te öldü. Varlıklı bir tüccar ailesinin oğlu olan babası, işleri yolunda gitmediğinden ailesiyle birlikte Castres yakınlarındaki bir köye yerleşmek zorunda kalmıştı. Jaures’in kişiliğinin oluşmasında içinde yetiştiği köy ortamı kalıcı etkiler bıraktı. Güç koşullar altında sürdürdüğü ortaöğrenimi sırasında dikkat çeken bir başarı gösterdiğinden, öğrenimini Paris’te sürdürmesine olanak sağlayan bir burs elde etti. 1878’de birincilikle girdiği Ecole Normale Supe-rieure’ün (Yüksek Öğretmen Okulu) felsefe bölümünü 1881’de bitirdi. 1881-1883 arasında Albi Lisesi’nde felsefe öğretmenliği, 1883-1885 arasında Toulouse Üniversitesi’nde felsefe dalında öğretim üyeliği yaptı.
Cumhuriyetçiler’in listesinden katıldığı Ekim 1885 seçimlerini kazanarak milletvekili oldu. Mecliste hiçbir siyasi partiye bağlanmaksızın, merkez solda yer aldı. 1889 seçimlerinde yenilgiye uğrayınca, yeniden Toulouse Üniversitesi’ne dönerek doktora çalışmalarına başladı. 1891’de felsefe doktoru derecesini elde etti. J.Allemane önderliğindeki Devrimci Sosyalist işçi Partisi’nin yayın organı Le parti ouvrier’nin yayımcılarından, Ecole Normale Superieure’ün kütüphane yöneticisi L.Herr ve La revue socialiste çevresinde toplanan A.Millerand önderliğindeki Bağımsız Sosyalistler’le kurduğu dostluk ilişkilerinin de etkisiyle sosyalist düşünceyi benimsedi. 1892’den sonra Depeche de Toulouse ve La petite republique adlı dergilere, toplumsal adaletsizliklerin üstesinden gelemeyen cumhuriyet yönetimini eleştiren makaleler yazdı. Bireysel özgürlüklerin savunucusu, ı cumhuriyetçi, bilimsel olduğu kadar idealist, kapitalizmin ortadan kaldırılmasının kaçınılmazlığını sergilemekle yetinmeyen, aynı zamanda bunun haklılığını da gösteren Sosyalist Cumhuriyetçi yeni bir siyasi hareketin oluşturulması gerektiğini savundu. Sosyalist Cumhuriyetçi aday olarak katıldığı 1893 seçimlerini kazanarak yeniden meclise girdi. Mecliste, Marxizm’i Fransa’nın cumhuriyet geleneğine uyarlamaya çalışan Bağımsız Sosyalistler’in grubuna katıldı.
Bağımsız Sosyalistler’e katılması
1897’de başgösteren Dreyfus olayı’nda,Dreyfus’ un suçsuz olduğunu ve affedilmesi gerektiğini savunanların yanında yer alması, burjuvaziyi ikiye bölen bir çatışmada taraf olmanın yanlışlığını savunan J.Guesde önderliğindeki Fransız İşçi Partisi yandaşı Marxistler’le arasında önemli bir anlaşmazlık konusu oldu. Sosyalizme, var olan düzenin yıkılması yoluyla değil, genel grev mücadelesinin de yardımıyla, parlamento ve seçim mücadelesi sonucu gerçekleştirilecek reformlarla ulaşılması gerektiğini savunması ve proletarya diktatörlüğünü reddetmesi, Marxistler’le arasındaki anlaşmazlıkları daha da derinleştirdi.
Fransız Sosyalist Partisi’ni kurması
1898 seçimlerini yitiren Jaures, 1899’da kurulan Waldeck-Rousseau hükümetinde “Komün kasabı” olarak anılan General Gallifet’nin yanında, A.Millerand’ın ticaret bakanı olarak yer almasını onayladı. Bu olay Fransız sosyalist hareketi içinde yeni bir bölünmeye yol açtı. J.Guesde’ün ve Blanquiciler’in 1901’de Fransa Sosyalist Partisi’ni (Parti Socialiste de France) kurmalarından sonra, Bağımsız Sosyalistler, J.Allemane yandaşlan ve Olabilirciler (Possibilistes), 1902’de Jaures başkanlığında Fransız Sosyalist Partisi’ni (Parti Socialiste Français) kurdular. Aynı yıl yapılan seçimleri kazanarak meclise giren Jaures, meclisteki Sosyalistler’e önderliğini kabul ettirdi ve bu tarihten ölümüne değin milletvekilliğini korudu.
II.Enternasyonal’in 1904’te toplanan Amsterdam Kongresi’nde alınan, Sosyalistler’in burjuva hükümetlerinde yer almamaları kararını Jaures’in de benimsemesiyle, Fransız Sosyalistler’i arasındaki temel bir bölünme nedeni ortadan kalktı. Jaures, aynı yıl başlayan birlik çalışmalarında etkin görev aldı. Fransa’daki tüm sosyalist gruplar Nisan 1905’te Jaures’in başkanlığındaki Sosyalist Parti’de (SFIO-İşçi Enter-nasyonali“II. Enternasyonal” Fransa Şubesi) birleştiler. Kuruluşunu izleyen ilk yıllarda J.Guesde’ün sözcülüğünü yaptığı Marxist kanadın denetimi altında olan SFIO, giderek Jaures ve yandaşlarının etkisi altına girdi. Jaures’in 1904’te kurduğu ve 10 yıl boyunca başyazarlığını yaptığı L’Humanite onun elinde etkin bir mücadele aracı oldu. 1906-1914 arasında meclise girmeyi başaran Sosyalistler’in sayısı iki katma yakın bir artış göstererek 103’e ulaştı. Meclisteki sol blokun başkanlığını yapan Jaures, büyük hitabet gücüyle adalet, özgürlük ve eşitlik düşüncelerinin kitleler arasında yandaş kazanmasında başrolü oynadı.
Aynı dönemde gerek ülke içinde gerekse II.Enternasyonal çerçevesinde sürdürdüğü mücadelesini, yaklaşan dünya savaşı tehlikesini önleme doğrultusunda yoğunlaştırdı. “Savaşa karşı savaşan ülkelerin işçilerinin genel grevi”, “Hakeme başvurma yoluyla barış”, “Uyuşmazlıkların sınırlanması” gibi sloganlar çerçevesinde barış davasının savunuculuğunu yaptı. Zorunlu askerlik hizmeti süresinin 3 yıla çıkarılmasına karşı çıktı. I.Dünya Savaşı’nın başlamasından hemen önce, Fransız-Alman Savaşı’nı önlemek için girişimlerde bulunduğu bir sırada, akıl hastası olduğu bildirilen bir kişi tarafından öldürüldü. Aklandıktan sonra Ispanya’ya yerleşen Jaures’in katili, İspanya İç Savaşı sırasında Cumhuriyetçiler tarafından öldürüldü.
Sosyalizm anlayışı
Jaures’in sosyalizm anlayışının temel özellikleri demokrasi inancı, insancıllık ve barışçılıktır. Marx-izm’den büyük ölçüde etkilenen Jaures, Marx’ın artı-değer kuramını, sanayinin tekelleşme eğilimi ve iktisadi bunalımlar üzerine görüşlerini benimsemiş, ancak orta sınıfların tekelleşme karşısında gösterdikleri dirençten etkilenerek mülksüzleşme kuramını < yadsımıştır. Sınıf mücadelesini tarihsel bir olgu olarak tanıyan, toplumsal rolünü kabul eden Jaures, aynı zamanda, Proudhoncu bireyciliği kolektivizm ile, demokrasiyi sınıf mücadelesi ile, yurtseverliği de enternasyonalizm ile uzlaştırmaya çalışmıştır.
• YAPITLAR (başlıca): L’idealisme de l’histoire, 1896, (“Tarihin idealizmi”); Les preuves: affaire Dreyfus, 1898, (“Kanıtlar: Dreyfus Davası”); Action Socialiste, 1899, (“Sosyalist Eylem”); Etudes socialistes, 1900, (“Sosyalist İncelemeler”); Histoire socialiste de la revolution française (8 cilt), 1901-1908, (“Fransız Devrimi’nin Sosyalist Tarihi”); Discours parlamentaires, 1904, (“Parlamento Söylevleri”); L’organisation socialiste: l’armee nouvelle, 1910, (“Sosyalist Örgüt: Yeni Ordu”); Oeuvres de jean Jaures, (ö.s.), M.Bonnafous (der.), 1932-1939, (“Jean Jaures’in Yapıtları”).
• KAYNAKLAR: M.Auclair,/e<tn Jaures, 1954; L.O.Fros-sard, De Jaures â Lenine, 1930; E.Vandervelde, Jaures, 1929; H.R.Weinstein,7e<2M Jaures: a Study of Patriotism in the French Socialist Movement, 1936.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi