KAUNDA, Kenneth David (1924) Zambiyalı devlet adamı. Bağımsızlık mücadelesinin önderi ve 1964-1991 dönemi devlet başkanıdir.
28 Nisan 1924’te, o zamanki adıyla Kuzey Rodezya’nın Chinsali kentinde doğdu. Babası ve annesi orta halli, dindar birer öğretmendiler. Kenneth de ailesinin yolunu izleyerek bir misyoner okulunda okuduktan sonra 1943’te doğup büyüdüğü kentte bir misyoner okulunda öğretmen olarak yaşama atıldı. Sonra küçük bir memur olarak Tanganika’da ve Güney Rodezya’da görevler aldı. 1949’da ülkesine döndü. Güney Rodezya kökenli Harry Nkumbula’nın önderliğinde kurulan ANC (African National Congress-Afrika Ulusal Kongresi) adlı partiye girdi. 1953’te ANC’nin genel sekreterliğine getirildi.
1953-1954 yıllarında, bölgedeki Kuzey Rodezya (Zambiya), Güney Rodezya (Zimbabwe) ve Nyassa-land (Malawi) adlı İngiliz sömürgeleri İngiltere’nin isteği üzerine Orta Afrika Federasyonu adlı bir federasyon kurarak birleştiler. ANC bu federasyona karşı çıktı. Güney Rodezya’da Joshua Nkomo ve Nyassaland’da Hastings Banda da aynı politikayı izleyerek federasyona cephe aldılar. Buna karşılık ANC önderi Nkumbula bu konuda daha ılımlı bir yol izlemeyi savundu. Federasyon Anayasası gereğince kurulan meclislerde beyazların çoğunlukta olmalarım sağlayacak önlemler alınmıştı. Yerli temsilciler de ancak atama yoluyla meclislere alındı. Kaunda bu dönemde giriştiği eylemler yüzünden iki ay hapis yattı.
Bağımsızlık mücadelesi
Ingilizler 1959’da yeni bir anayasa tasarısı getirdiler. Kaunda bu tasarıya karşı olduğu için Nkumbu-la’nın ANC partisinden ayrılarak ZANC (Zambia African National Congress-Zambia Afrika Ulusal Kongresi) adlı yeni bir parti kurdu ve federasyona karşı mücadeleye girişti. Ülkede olaylar çıktı ve Ingilizler ZANC’yi kapattılar. Kaunda yeniden tutuklandı. Bu kez de dokuz ay hapse mahkûm oldu. Hapisten çıktıktan sonra savaşımı başka yollarla sürdürmeye karar verdi ve 1960’ta UNIP (United Independence Party-Birleşik Bağımsızlık Partisi) adlı bir parti kurarak sömürge yönetimine karşı direnişe geçti. 1961’de bu direniş nedeniyle olaylar çıktı. UNIP seçim sisteminin değiştirilmesini ve federasyonun dağıtılmasını istiyordu. Ingilizler sonunda bazı değişiklikleri kabul etmek zorunda kaldılar. Bu sırada Kaunda Zambia Shall Be Free (“Zambiya Özgür Olacaktır”) adlı bir kitap yazdı ve bunu Londra’da yayımlattı.
1962 sonlarında Kuzey Rodezya’da seçimler yapıldı, UNIP bu seçimlerde başarılı sonuçlar elde ettiği için Kaunda hükümete girdi. UNIP böylece daha iyi koşullar altında savaşımını sürdürebilecek bir duruma geldi. 1964 başlarında yapılan seçimlerde de UNIP ezici bir çoğunlukla seçimi kazandı ve Kaunda başbakanlığa getirildi.
Federasyon artık çökmüştü. Ingilizler önce 6 Temmuz 1964’te Nyassaland’ın bağımsızlığını kabul ettiler, böylece Malawi kuruldu. Ondan sonra da sıra Kuzey Rodezya’ya geldi; 24 Ekim 1964’te bu ülke Zambiya adıyla bağımsızlığa kavuştu. Kaunda devlet başkanı seçildi.
Bağımsızlık sonrası gelişmeler
Kaunda için siyasal bağımsızlıktan sonra iktisadi bağımsızlık savaşı başladı. Çünkü ülke o yıllarda çok güç koşullar altındaydı. Zambiya’nın zengin bakır madenleri vardı. ABD ve SSCB’den sonra Zambiya bakır üretiminde dünyada üçüncü durumdaydı. Ulusal gelirin % 90’ı bakırdan sağlanıyordu. Ama madenler bir İngiliz-Amerikan ortaklığının elindeydi. Demiryolları da yabancı kuruluşların denetimindeydi. Bakır madenlerinin işletilmesinde kullanılan kömür Güney Rodezya’dan gelmekteydi. Kömür madenlerini de aynı İngiliz-Amerikan ortaklığı işletmekteydi. Kaunda bu sorunları çözerek bakır madenlerini devlet denetimine aldı. Ardından ülkedeki kömür madenlerini işletmeye başladı.
Zambiya denizi olmayan bir ülkeydi. Bağımsızlık dönemindeki komşuları, güneyde o zamanki Güney Rodezya (Zimbabwe) beyaz azınlığın yönetimindeydi. Güneydoğu’da Mozambik, o dönemde bir Portekiz sömürgesiydi. Doğuda Malawi, Zambiya’ dan üç ay önce bağımsızlığa kavuşmuş bir ülkeydi.
Batıdaki Angola da Portekiz sömürgesiydi. Yine kuzeydeki Zaire türlü karışıklıklar içindeydi. Yalnız kuzeybatıda dost Tanzanya vardı. Kaunda bakırı Tanzanya’dan dışarı gönderme yollarını araştırarak oraya bir boru hattı ve demiryolu döşetti ve başarılı oldu.
Ondan sonra ülke içindeki taşımacılık, büyük mağaza ve yapı firmalarını tazminat karşılığı millileştirdi. Daha sonra bankaları ve büyük ticaret firmalarını devletin denetimi altına aldı. Kafue ve Kariba’da iki büyük baraj ve hidroelektrik santrali yaptırdı, yapay gübre, tekstil fabrikaları, petrol rafinerisi ve şeker fabrikası projelerini gerçekleştirdi.
Dış alanda ise büyük güçlüklerle savaşmak zorunda kaldı. Angola ve Mozambik’te Portekiz sömürge yönetimine karşı bağımsızlık eylemleri vardı.
Kaunda Portekizliler’le gerginlik yaratmamak için bağımsızlık eylemlerini desteklemedi. Bir yandan da Zaire’de o zaman devleti ele geçirmiş olan Çombe’yi idare etmeye çalıştı. Bunun yanı sıra ülke içindeki muhalefetle de uğraştı. Eski savaş arkadaşı Nkumbula’nın ANC partisi Kaunda’ya uzun yıllar büyük sorunlar çıkarttı. Bakır fiyatlarının dış piyasalarda düşmesi de büyük iktisadi zorluklar yarattı. Bütün bunlara karşın Kaunda uzlaşma yollarını seçerek yıllardan beri ülkesini başarı ile yönetmiş bir devlet başkanıdir.
• YAPITLAR (başlıca): Zambia Shall Be Free, 1962, (“Zambiya Özgür Olacaktır”).
• KAYNAKLAR: S. Hail, Kaunda: Founder of Zambia, 1964; M.M. Temple, Kaunda of Zambia, 1964.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi