KERHÎ (10.yy sonu-11.yy başları) Arap matematik bilgini. Arap matematik okulunda cebirsel hesap kuramının ilk temsilcisidir.
Bağdat’ta yaşayan ve lO.yy sonlarına doğru matematikçiler arasında adını duyuran Kerhî’nin yaşamı üstüne hemen hiçbir bilgi yoktur. 20.yy’ın ilk yarısına değin matematik tarihçilerince Ebubekir b.Muhammed b.Hüseyin (ya da Hasan) el-Kerhî olarak saptanan adı bile sonradan “el-Karaji” biçiminde yorumlanarak tartışma konusu olmuştur. Bağdat yakınlarındaki Kerh’i doğum yeri kabul edenler el-Kerhî adını benimserken, İran’ın Karaj kentinde doğduğunu öne sürenler el-Karaji adının doğruluğunu savunurlar. Nitekim, günümüze ulaşabilmiş beş incelemesinin çeşitli kitaplıklardaki değişik kopyaları ayrı adlarla kaydedilmiş, hatta en ünlü yapıtı olan el-Fahrî’nin İstanbul’da, Köprülü kitaplığında bulunan kopyası, el-Karaji, Esad Efendi kitaplığında bulunan kopyası ise el-Kerhî adıyla kitap listelerine geçirilmiştir. Matematik çalışmalarının yanı sıra, kuyu açma, inşaat, çatı kemerlerinin oturtulması gibi mühendislik konularıyla da ilgilenen Kerhî’nin, 11 .yy başlarında Bağdat’tan ayrılıp Azerbaycan ile İran arasındaki dağlık bölgede, bugün için adı bilinmeyen bir yerde yerleşip matematik çalışmalarına son verdiği sanılıyor.
Diophantos’un Arithmetike (“Aritmetik”) adlı yapıtının Arapça’ya çevrilmesinden sonra, bu yapıtın içeriğini el-Hârizmî ve Ebu-Kâmil’in geliştirdiği kavram ve yöntemlerin ışığında ele alan Kerhî, cebiri geometriden soyutlayarak yeni bir cebirsel hesap kuramı geliştirmeyi başardı. Cebire geometriden bağımsız bir yapı kazandırırken, cebirsel işlemlerin geometrik gösterimlerini terkederek o güne kadarki cebir geleneğinden ayrılan Kerhî’nin en önemli yapıtlarından olan el-Fahrî’de cebirsel kuvvetler derinlemesine incelenmiş, cebirsel terim ve ifadelere aritmetik işlemler uygulanarak cebirsel çok terimliler kurulmuştur. Diophantos’un geliştirdiği aritmetik kuralları önce tek terimlilerde incelenmiş, buradan çıkarılan sonuçlar çok terimlilerde sınandıktan sonra geçerli olduğu anlaşılanlar genel kurallar durumuna getirilmiştir.
Kerhî, o güne değin aritmetiğin yalnızca ölçülebilen geometrik niceliklere ve rasyonel sayılara uygulanan kurallarını ölçülemeyen nicelikler cebirine de uygulamıştır. Bu amaçla Fu\s\eıâes’in Stoikhea (“Elemanlar”) adlı kitabının 10.cildini yeniden yorumlamış ancak aritmetik işlemlerin ölçülemeyen cebirsel niceliklere neden uygulanabilir olduğunu açıklamamıştır. Aynı yapıtta, çarpma işleminin birleşme, değişme ve toplama işlemi üzerine dağılma özelliğinden yola çıkarak üslü açılma özdeşliklerine ulaşırken, matematiksel tümevarım yönteminin bilinen ilk örneğini sergilemiştir.
• YAPITLAR (başlıca): el-Kâfî fi’l-Hisâb, Yazma; el-Fahrî, Yazma.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi