KING, Martin Luther, Jr. (1929-1968) ABD’li zenci önder. Şiddete dayalı olmayan bir yöntemi benimseyerek, ırk ayrımına karşı sürdürülen mücadeleye önderlik etmiştir.
15 Ocak 1929’da Georgia Eyaleti’nin Atlanta kentinde doğdu, 4 Nisan 1968’de Tennessee Eyaleti’ nin Memphis kentinde öldü. Baptist bir rahibin oğluydu. 1948’de Morehouse College’ı bitirdikten sonra Pennsylvania Eyaleti’nin Chester kentinde üç yıl süreyle tanrıbilim öğrenimi gördü. Bu dönemde Mohandas Gandi’nin görüşlerinden ve şiddete dayalı olmayan mücadele biçiminden etkilendi. 1954’te Alabama Eyaleti’ne bağlı Montgomery’de rahiplik yapmaya başladı; NAACP (National Association for the Advancement of Coloured People-Zencilerin İlerlemesi İçin Ulusal Birlik) ve Alabama İnsan İlişkileri Konseyi’nde etkinlik gösterdi. 1955’te Boston Üniversitesi’nde tanrıbilim doktorasını tamamladı.
Aralık 1955’te otobüste beyazlara ayrılan yere oturan bir zenci kadının tutuklanması Montgomery kentinde tepkilere yol açtı ve NAACP zencileri ulaşım araçlarında ırk ayrımını protesto için kent otobüslerini boykot etmeye çağırdı. Otobüs boykotunun örgütlü bir biçimde sürdürülmesi için MIA (Montgomery Improvement Association-Montgomery Gelişme Birliği) kuruldu ve başkanlığına King getirildi. Bir yılı aşkın bir süreyle uygulanan otobüs boykotunun sonunda ABD Yüksek Mahkemesi’nin kararıyla Montgomery’de ulaşım araçlarında ırk ayırımı kaldırılâı. Otobüs boykotu başarısı King’i zencilerin önderi durumuna getirdi. King Ocak 1957’de zenci hakları için girişilen mücadeleyi sürdürmek için kurulan SCLC’nın (South Christian Leadership Con-ference-Güney Hıristiyan Önderliği Konferansı) başkanlığına getirildi. SCLC’nin kurulması mücadelenin tüm ülkeye yayılmasında etkili oldu. Irk ayrımının kaldırılması için tüm ülkeyi dolaşarak toplantılar yapan King, Hindistan ve Gana’yı ziyaret etti; devlet başkanı Eisenhower ile görüştü. 1960’ta Atlanta’ya dönerek Ebezener Baptist Kilisesi’nde rahip olarak çalışmaya başladı. Bununla birlikte zamanının büyük bir bölümünü SCLC’deki çalışmalarına ayırdı.
Şubat 1960’ta New York Greensboro’da zenci öğrenciler dükkânlarda ve lokantalarda sürdürülen ırk ayrımını protesto etmek için bir oturma eylemi başlattılar. Beyaz öğrencilerin bir bölümü tarafından da desteklenen bu eylem kısa zamanda Carolina, Tennessee ve Virginia eyaletlerine yayıldı. SCLC oturma grevinin örgütlü bir biçimde sürdürülmesi için Nisan 1960’ta öğrencilerle birlikte bir toplantı düzenledi. Toplantının sonunda SNCC (Student Nonviolent Coordinating Commitee-Pasif Direnişçi Öğrenciler Koordinasyon Komitesi) kuruldu. Ekim 1960’ta yapılan SCLC toplantısında, ulaşım araçlarında, dükkânlarda, lokantalarda ve diğer yerlerde uygulanan ırk ayrımının kaldırılması için pasif direnişe dayalı protesto eylemlerinin başlatılması kararlaştırıldı. Atlanta’da büyük bir lokantanın beyazlara ayrılan bölümünde oturarak başlatılan ilk uygulama, King’in tutuklanmasıyla sonuçlandı. King o sırada başkanlık seçimleri için hazırlanan J.F.Kennedy’nin araya girmesiyle serbest bırakıldı.
1960-1965 arası ırk ayrımına karşı sürdürülen mücadelenin doruğuna ulaştığı bir dönem oldu. CORE (Congress of Racial Equality-Irk Eşitliği Kongresi) SCLC ve SNCC ortaklaşa mücadele için işbirliği yaparak Özgürlük Yürüyüşü Koordinasyon Komitesi’ni kurdular. Mayıs 1962’de Alabama Eyaleti’nin Birmingham kentinde düzenlenen ırk ayrımını protesto kampanyası yoğun saldırılara karşın sürdürüldü. Tüm ülkenin ve dünyanın dikkatini ırk ayrımı üzerine çekmeyi başaran bu kampanya sırasında King ve yandaşları tutuklandı, zencilerin gittiği kiliselere ve evlerine bombalı saldırılar düzenlendi. Zencilerin sürdürdükleri mücadele giderek beyazların da desteğini kazandı; Haziran 1963’te Detroit’te gerçekleştirilen Özgürlük Yürüyüşü’ne 125.000 kişi katıldı. Ağustos 1963’te Washington’da 250.000 kişinin katıldığı ve King’in ünlü özgürlük konuşmasını yaptığı bir gösteri düzenlendi. Sürdürülen bu mücadelenin sonunda, yetersiz de olsa kamu kuruluşlarında ve işyerlerinde ırk ayırımını kaldıran yasa Haziran 1964’te kabul edildi. Eylül 1964’te W.Brandt’ın davetlisi olarak Federal Almanya’ya giden King, Aralık 1964’te No-bel Barış Ödülü’nü aldı.
Mart 1965’te zencilerin büyük bir bölümünün oy verme hakkına sahip olmadığı Alabama Eyaleti’nin Selma kentinde başlatılan yürüyüş güvenlik güçlerince engellendi. Oy verme konusundaki ırk ayrımını protesto için Selma ile Montgomery arasında yapılan ikinci bir yürüyüş başarıyla sonuçlandı; bir süre sonra çıkarılan bir seçim yasasıyla oy verme konusunda ırk ayrımı kaldırıldı. King, 1965 sonrasında mücadelesini Kuzey’de sürdürdü. Chicago’da yapılan bir dizi gösteri ve yürüyüşte konut kiralama ve alım satımında ırk ayırımının kaldırılması amaçlandıysa da bir sonuç alınamadı. Nisan 1967’de New York’ta yapılan bir gösteride Vietnam Savaşı’nı protesto eden King, mücadelesini giderek salt zencilerin değil tüm yoksulların yaşam koşullarını iyileştirmeye yöneltti.
Nisan 1968’de Washington’da King’in önderliğinde yapılması öngörülen Yoksullar Yürüyüşü, Tennessee Eyaleti’nin Memphis kentinde temizlik işçilerinin başlattıkları grev nedeniyle yapılamadı. Greve yön vermek amacıyla Memphis’e giden King, kaldığı otelin balkonunda vurularak öldürüldü. Güneyli bir beyaz olan katili James Earl Ray, 99 yıl hapse mahkûm oldu.
• YAPITLAR (başlıca): Stride toward Freedom, 1958, (“Özgürlüğe Doğru”); A Manin Luther King Treasury, 1964, (“Martin Luther King Hâzinesi”); I Have a Dream, 1968, (“Bir Düşüm Var”).
• KAYNAKLAR: L.Bennett, What Manner of Man, 1964; C.S.King, My Life with Manin Luther King, Jr. 1969; W.R.Miller, Martin Luther King, Jr. 1968.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi