ISTRATI, Panait (1884-1935) Rumen, yazar. Fransızca yazdığı ve insan sevgisini işlediği yapıtlarıyla tanınmıştır.
10 Ağustos 1884’te İbrail’de Baldovineşti’de doğdu, 16 Nisan 1935’te Bükreş’te öldü. Kefalonyalı bir Rum kaçakçıyla, Romanyalı bir köylü kadının evlilik dışı oğluydu. Henüz dokuz aylıkken, babası jandarmalar tarafından vurularak öldürüldü ve annesi onu büyük zorluklarla büyüttü. 1896’da ilköğrenimini tamamladıktan sonra, bütün yaşamını etkileyecek olan serüvenci kişiliği nedeniyle evden ayrıldı. Gemi, kamyon ve yük vagonlarına kaçak binerek Balkan-lar’ı, Ortadoğu’yu ve Akdeniz ülkelerini dolaştı. Garsonluktan fotoğrafçılığa dek çeşitli işler yaptı. Yirmi yıl süren bu gezginci yaşamı sırasında Batılı yazarların kitaplarını ve Rus klasiklerini okudu. Liman işçisi, gemici, tüccar gibi, toplumun çeşitli kesimlerinden insanlarla dostluk kurdu. En ağır işleri yapanların en kötü koşullarda yaşadığını görerek 1900-1906 arasında toplumcu hareketlere karıştı. 1916’ya değin Rumen işçilerinin çeşitli yayın organlarında ve sosyalist hareketi destekleyen Komini a Muncitonu gazetesinde yazıları çıktı. İbrail’deki liman işçilerinin sendikasında görev aldı, gösterilere katıldı, hapse girdi.
1916’da Paris’e yerleşti ve klasikleri okuyarak Fransızca öğrendi. Yoksulluk ve sıkıntı içinde geçirdiği günlerden sonra vereme yakalandı, Nice’de hastaneye yattı. Orada kendini öldürmeye kalkıştı. Üstünde yazar Romain Rolland’a yazılmış bir mektup bulundu. Bu mektup nedeniyle Rolland’la tanışması, Istrati için bir dönüm noktası oldu. Rolland’ın da özendirmesiyle öykü ve roman yazmaya yöneldi, kısa zamanda üne kavuştu. 1927’de Ekim Devrimi’nin onuncu yıl törenlerine katılmak için SSCB’ye çağrıldı. Orada Yunanlı yazar N.Kazancakis’le tanıştı, onunla birlikte hayranı olduğu bu ülkenin dilini öğrendi. Ancak düşüncelerinde giderek değişiklik oldu. Paris’e döndükten sonra, 1929’da yazdığı Vers l’autre flamme (“Öbür Işığa Doğru”) adlı yapıtında Sovyet yönetimini şiddetle eleştirdi. Bu kitabı o sırada işçi hareketlerine sahne olan Avrupa’da olumsuz tepkilere yol açtı. Istrati bundan sonra yalnız kalarak yaşamını büyük bir düş kırıklığı içinde sürdürdü.
Bozuk toplumsal düzenlerin birtakım iktisadi kuramlarla değil, sevgi ve sanatla insanların ruhuna inerek düzeltilebileceği inancını taşıyan Istrati’nin kahramanlan genellikle, katı görünüşlerinin altında sıcacık yürekli, toplum dışına itilmiş kişilerdir. Yapıtlarının hepsini Fransızca yazmış, yalın bir dil, romantik ve coşkulu bir anlatım kullanmıştır. Yarattığı Adriyen Zografi tipinin serüvenlerinde kendi yaşam-öyküsünü anlatmıştır. Les recits d’Adrien Zograffi (“Adrien Zograffi’nin Anlatıları”) adlı dört ciltlik bu yapıtından “Kodin”, “Mihail”, “Kira Kiralina”, “Akdeniz”, başta olmak üzere birçok bölüm, Türkçe’ye de çevrilerek ayrı kitaplar halinde yayımlanmıştır.
• YAPITLAR (başlıca): Les recits d’Adrien Zograffi, 4 cilt, 1924, (“Adrien Zograffi’nin Anlatıları”); Oncle Anghel, 1924, (Angel Dayı); Des Haidoucs, 2 cilt, 1925; Vers l’autre flamme, 2 cilt, 1929, (“Öbür Işığa Doğru”); La Russie nue, 1929, (“Çıplak Rusya”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi