İLGAZ, Rıfat (1911-7 Temmuz 1993) Türk şair, roman, öykü yazarı. 1940 toplumcu gerçekçi şiir kuşağmın önemli adlarından biridir.
24 Nisan 1911’de Kastamonu’nun Cide ilçesinde doğdu, 7 Temmuz 1993’e kadar Istanbul’da öldü. 1930’da Kastamonu Öğretmen Okulu’nu bitirdi. Altı yıl çeşitli ilçelerde öğretmenlik ettikten sonra girdiği Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Edebiyat Bölümü’nden 1938’de mezun oldu. Adapazarı, İstanbul Nişantaşı ve Karagümrük ortaokullarında Türkçe öğretmenliği yaptıktan sonra 1944’te yayımladığı Sınıf adlı şiir kitabından dolayı altı ay hapse mahkûm oldu. Hapisten çıkınca bir yıl kadar öğretmen olarak çalışmayı denediyse de, sonunda mesleğinden ayrılıp gazeteciliğe başladı. Aziz Nesin’in çıkardığı Marko-paşa, Malumpaşa, Merhumpaşa gülmece dergilerinin yazı işleri müdürlüğünü üstlendi. 1952’de Adembaba adlı gülmece dergisini çıkardı. Dönemin çoğu gülmece dergisinde ve Yeni Gazete’de yazılar yazdı. Bu yazılarından ve 1953’te çıkardığı Devam adlı şiir kitabıyla ilgili davalardan ötürü beş yılı aşkın bir süre tutuklu kaldı. Aynı dönemde aralıklarla sekiz yıl kadar çeşitli sanatoryumlarda verem tedavisi gördü. 1960 sonrasında Vatan, Demokrat İzmir ve Yenigün gazetelerinde fıkra ve gülmece öyküleri yazarı olarak çalıştı. Akbaba gülmece dergisinde, kapanıncaya değin yazdı. Son yıllarda serbest yazar olarak çalışmalarını Cide ve İstanbul’da sürdürmektedir. Yıldız Karayel adlı romanıyla 1982’de Madaralı Roman Ödülü ve Orhan Kemal Roman Ödülü’nü kazandı.
Rıfat İlgaz’ın ilk şiir denemeleri Kastamonu’daki yerel yayınlarda basıldı. Eski ölçü ve kalıplara uygun olan bu şiirlerini daha sonra kitaplarına almadı. Nâzım Hikmet’in açtığı yoldan ilerleyen ve sonradan kendilerine 1940 Kuşağı adını veren Ömer Faruk Toprak, Mehmed Kemal, A.Kadir, Suat Taşer, Niyazi Akıncıoğlu, Arif Damar gibi şairlerin oluşturduğu topluluğun önemli adlarından biri oldu. İnsan sevgisini, insanlar için duyulan kaygıları, yapıcı bir yergiyle ve umutlu bir geleceğe duyduğu inançla yansıtan bir şiir dünyası kurdu, öykünmeden ve gösterişten özenle uzak duran bir dil kullandı. Yakından bildiği okul, hastahane, sanatoryum, cezaevi çevrelerini, birlikte olduğu sıradan insanların duygularını, özlemlerini ve çelişkilerini yine onların diliyle şiirleştirmeyi başardı.
1940’ların ikinci yarısında, kitap yayımlamış, olgunlaşmış bir şairken, yaşam koşullarının zorlamasıyla gülmece yazarlığına yöneldi. İlhan Selçuk’un çıkardığı Dolmuş adlı gülmece dergisinde yayımladığı Hababam Sınıfı adlı romanıyla bu alanda çok büyük bir üne kavuştu. Eğitim düzeninin gerçekçi bir taşlamasını oluşturan bu kitap, okurlarının hemen hemen hepsinin kolaylıkla özdeşleşecekleri kişileri ve hareketli olay örgüsüyle büyük başarı kazandı. 1959’da kitap olarak yayımlanışından sonra daha büyüyen bu başarı, romanın önce oyunlaştırılmasma, giderek filme alınmasına yol aça. İlgaz’ın başka kitaplarla beliren gülmece alanındaki ustalığı, giderek şairlikte ulaştığı başarıyla aynı düzeye gelmeye başladı.
1969’dan sonra gülmece dışı öykü ve romanlar da yazdı. Bu yapıtlarında özellikle içinde yetiştiği Karadeniz bölgesinin insanlarının yaşamlarını yeni, gerçekçi bir anlayışla dile getirdi.
Eserleri
Şiir kitapları
- Yarenlik (1943): 1946’da ikinci basımı yapıldı.
- Sınıf (1944): Kovuşturmaya uğradı. 6 ay hapis yattı.
- Yaşadıkça (1947): Toplatıldı.
- Devam (1953): Toplatıldı.
- Üsküdarda Sabah Oldu (1954)
- Soluk Soluğa (1962): Yeni şiir çok azdır, genellikle derleme.
- Karakılçık (1969)
- Uzak Değil (1971)
- Güvercinim Uyur mu (1974)
- Kulağımız Kirişte (1983)
- Ocak Katırı Alagöz (1987)
- Çocuk Bahçesi (1995): Çocuklar için şiirler
- Bütün Şiirleri (1983): 9 cilt olarak
- Bütün Şiirleri: 1927-1991 (2004)
Romanları
- Hababam Sınıfı (1957): Önce dizi hikâye olarak Dolmuş dergisinde yayınlandı. Sonradan roman olarak toplandı. Film uyarlamalarına esin kaynağı oldu. Ayrıca tiyatroda da sahnelendi.
- Pijamalılar (Bizim Koğuş) (1959): Önce Bizim Koğuş adıyla yayınlandı. Daha sonra 1973’te Pijamalılar olarak çıktı.
- Karadenizin Kıyıcığında (1969)
- Halime Kaptan (1972)
- Meşrutiyet Kırathanesi(1974)
- Karartma Geceleri (1974): Yusuf Kurçenli tarafından filmi çekildi. Başrolünü Tarık Akan oynadı.
- Sarı Yazma (1976)
- Yıldız Karayel (1981)
- Apartıman Çocukları (1984)
- Hoca Nasrettin ve Çömezleri (1984)
- Hababam Sınıfı İcraatın İçinde (1987)
Anı kitapları
- Yokuş Yukarı (1982)
- Kırk Yıl Önce Kırk Yıl Sonra (1986)
- Dördüncü Bölük (1992): Damian Croft tarafından İngilizce’ye çevrildi, Milet Publishing tarafından yayınlandı.
Köşe Yazarlığı
- Nerde Kalmıştık
- Cart Curt
Öykü kitapları
- Radarın Anahtarı (1957)
- Don Kişot İstanbul’da (1957)
- Kesmeli Bunları (1962)
- Nerde O Eski Usturalar (1962)
- Saksağanın Kuyruğu (1962)
- Şevket Ustanın Kedisi (1965)
- Garibin Horozu (1969)
- Altın Ekicisi (1972)
- Palavra (1972): Önceden Don Kişot İstanbul’da adıyla yayınlandı.
- Tuh Sana (1972)
- Çatal Matal Kaç Çatal (1972)
- Bunadı Bu Adam (1972)
- Keş (1972)
- Al Atını (1972)
- Hababam Sınıfı Uyanıyor (1972)
- Hababam Sınıfı Baskında (1972)
- Hababam Sınıfı Sınıfta Kaldı (1972)
- Rüşvetin Alamancası (1982)
- Sosyal Kadınlar Partisi (1983)
- Çalış Osman Çiftlik Senin (1983)
- Şeker Kutusu (1990)
Çocuk edebiyatı
- Bacaksız Kamyon Sürücüsü
- Bacaksız Okulda
- Bacaksız Paralı Atlet
- Bacaksız Tatil Köyünde
- Bacaksız Sigara Kaçakcısı
- Öksüz Civciv
- Küçük Cekmece Okyanusu
- Cankurtaran Yılmaz
- Kumdan Betona
- Çocuk Bahçesi(Şiir)
Almanca sözlu Kitap
- Der Dreikäsehoch und die Riesenmelone. Edition Orient, Berlin 2006; ISBN 978-3-922825-68-5
- Der Dreikäsehoch auf der Polizeiwache. Edition Orient, Berlin 2007; ISBN 978-3-922825-70-8
- Der Dreikäsehoch in der Schule. Edition Orient, Berlin 2008; ISBN 978-3-922825-72-2
Tiyatro Oyunları
- Hababam Sınıfı Ulvi Uraz Tiyatrosu tarafından sahnelendi1965
- Hababam Sınıfı Uyanıyor: Filme çekildi.
- Hababam Sınıfı Baskında
- Hababam Sınıfı Sınıfta kaldı: Filme çekildi.
- Türk Çocukları Türk Çocukları: Çatalzeytin Festivalinde öğrenciler tarafıdan sahnelendi.
- Çatal Matal Kaç Çatal (1972): Daha sonra Uzun Eşek Oyunu olarak yeniden yazıldı. Çatal Matal 1972’de Ordu Belediyesi Karadeniz Tiyatrosu tarafından, Uzun Eşek ise Cide’de sahnelendi.
- Abbas Yola Giden: 1993’de Kartal Rıfat Ilgaz Sahnesi Oyuncuları tarafından sahnelendi.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi