JOHNSON, Samuel (1709-1784) İngiliz şair, denemeci, eleştirmen, sözlük yazarı. Çeşitli türlerdeki ürünleriyle 18.yy İngiliz edebiyatının en renkli kişiliklerinden biri olmuştur.
18 Eylül 1709’da Lichfield’de doğdu, 13 Aralık 1784’te Londra’da öldü. Ortaöğrenimini Lichfield’de tamamladı. 1728’de Oxford Üniversitesi’ndeki Pem-broke College’a girdi, ancak yoksulluğun da etkisiyle, bir yıl sonra Lichfield’e dönmek zorunda kaldı. Öğretmenlik ve okul kurma girişimleri başarısızlıkla sonuçlandı. Bu kez yazar olarak şansını denemek umuduyla, ilerde ünlü bir oyuncu olacak öğrencisi David Garrick’le (1717-1779) birlikte Londra’ya gitti. Burada Gentleman’s Magazine adlı dergiye denemeler, eleştiri yazıları, şiirler, biyografiler ve parlamentodaki tartışmaları konu alan makaleler yazdı. 1738’de yayımlanan London adlı şiiriyle dönemin ünlü şairi Alexander Pope’un beğenisini kazandı.
Shakespeare derlemesi ve sözlük çalışması
1745’ten başlayarak yoğun ve üretken bir çalışma dönemine girdi. Bir yandan Shakespeare üzerine inceleme ve derleme çalışmalarını sürdürürken, öte yandan da altı yardımcısıyla birlikte, dokuz yıl üzerinde çalışacağı ve İngiliz edebiyatından çok sayıda örnekle destekleyeceği Dictionary of the English Language’e (“İngilizce Sözlük”) başladı. Üç yıl sonra şiir alanındaki başyapıtı The Vanity of Human Wishes (“İnsan İsteklerinin Boşluğu”) yayımlandı. Ünlü sözlüğünün yayımlandığı 1755’te Oxford Üniversitesi’nce master derecesine layık görüldü. 1759’da düzyazı alanındaki başyapıtı Rasselas, Prince of Abissinia (“Habeşistan Prensi Rasselas”) yayımlandığında artık dönemin en tanınan yazarlarından ve edebiyat otoritelerinden biri olmuştu.
Kurduğu edebiyat çevresi
1762’de kral ona karşılıksız maaş bağlattı. 1764’te 4 şair Oliver Goldsmith, devlet adamı ve siyaset kuramcısı Edmund Burke, iktisatçı Adam Smith ve eski öğrencisi David Garrick ile birlikte, daha sonra yazar James Boswell’in de katılacağı “The Club” (Kulüp) -sonraki adıyla “The Literary Club” (Edebiyat Kulübü)- adlı bir çevre oluşturdu. Sekiz ciltlik Shakespeare derlemesinin yayımlandığı 1765’te, Dublin’deki Trinity College’ın, on yıl sonra da Oxford Üniversitesi’ nin kendisine onursal doktorluk vermesinden sonra Dr.Johnson adıyla ünlendi. 1733’te J.Boswell’la birlikte bir İskoçya gezisine çıktı. Kendisi için değişik olan bu toplumun geleneklerini, dinini ve yaşam biçimini ele aldığı Joumey to the Westem Islands of Scotland (“Batı İskoç Adalarına Yolculuk”) adlı kitabı bu yolculuğun ürünüydü.
Son büyük yapıtı, 1781 ’de yayımlandığında büyük eleştirilerle karşılaşan The Lives of the Most Eminent English Poets (“Ünlü İngiliz Şairlerinin Yaşamları”) oldu.
Augustus dönemi
Samuel Johnson 18.yy İngiliz edebiyatının şiir, eleştiri, yergi, deneme, otobiyografi ve sözlük yazımı gibi çeşitli tür ve alanlarında ürünler vermiş, çok yönlü kişiliklerinden biridir. Onu edebiyat eleştirisi alanında önemli kılan yapıtları, Shakespeare derlemesine ve İngiliz şairleri üzerine hazırladığı kitabına yazdığı önsözlerdir. Edebiyat üzerine görüşleri, İngiliz edebiyatında 17.yy’ın ikinci yarısı ve 18.yy’ın ilk yarısını kapsayan Yeni Klasik (Neo-Klasik) dönem içinde ele alınır. Bu yıllar, Eski Roma yazarlarına, özellikle de Augustus dönemine duyulan ilginin canlanması nedeniyle İngiliz edebiyatında Augustus dönemi olarak da anılır. Dryden, Swift, Addison, Pope, Steele ve Fielding gibi yazarların öne çıktığı bu dönemde düzen, denge, uyum ve kurallara bağlılık edebiyatın temel ilkeleri olarak savunulmuş, bu ilkelere, klasik yazarların incelenmesi ve klasik modellerin taklidi yoluyla varılabileceği düşünülmüştür. Geç dönem Augustus edebiyatının en önemli yazarlarından olan Johnson, edebiyatın insan doğasını ve evrensel olanı yansıtması gerektiğini savunur. Bu anlayışıyla ve duygunun akıl ve bilgiyi izlemesi gerektiği yolundaki görüşleriyle de Yeni Klasik anlayışı paylaşır. Ancak kurallara tümüyle uyulmasından ve taklitten hoşlanmaz, döneminin edebiyat ölçülerini ve genellemelerini sağduyu ve esneklikle yorumlar. Duygu ve imgelemi bütünüyle dışlayan katı bir Yeni Klasikçilik yorumunun karşısında oluşuyla, döneminin öteki yazarlarından önemli ölçüde ayrılır.
Yergiciliği
The Rambler (“Gezgin”) ve The İdler (“Aylak”) adlı kitaplarında toplanan çoğu didaktik nitelikteki gazete yazılarında ahlakçı kişiliğiyle öne çıkar. Hükümetin iç ve dış siyasetteki tutumunu şiddetle eleştiren o dönemin muhafazakâr grubu Tory’lerden yana olan görüşleriyle de, 18.yy Ingiltere’sinin düşünce yaşamında yönlendirici bir rol oynamıştır. Yergi türünün altın çağını yaşadığı bir dönemin yazarı olarak, bir yandan insanların zayıflık ve çelişkilerini alaycı ve acımasız bir tonla ele almış, öte yandan insan doğasının evrensel niteliklerini aramaya yönelmiştir. Ünlü devlet adamları, kral ve düşünürlerin yükseliş ve düşüşlerini konu alan The Vanity of Human Wishes ile o günlerin toplumsal ve siyasal yozlaşmasını verdiği London, Augustus dönemi İngiliz edebiyatının yergi türündeki başyapıtları arasındadır.
• YAPITLAR (başlıca): Şiir: London: A Poem, 1738, (“Londra: Bir Şiir”); The Vanity of Human VVishes, 1749, (“İnsan İsteklerinin Boşluğu”). Deneme: The.Rambler, 1750-1752, (“Gezgin”); The İdler, 1758-1760, (“Aylak”). Biyografi: An Account of the Life of Mr Richard Savage, 1744, (“Bay Richard Savage’nin Yaşamöyküsü”); The Liyes of the Most Eminent English Poets, 4 cilt, 1781, (“Ünlü İngiliz Şairlerinin Yaşamları”). Siyasal Yazı: The False Alarm, 1770, (“Sahte Tehlike”); Thoughts on Falk-land’s Islands, 1771, (“Falkland Adaları Üzerine Düşünceler”). Çeşitli: Miscellaneous Observations on the Tragedy of Macbeth, 1745, (“Macbeth Üzerine Çeşitli Gözlemler”); irene: A Tragedy, 1749, oyun, (“irene: BirTraged-ya”); A Dictionary of the English Language, 1755, 2 cilt, (“İngilizce Sözlük”); Rasselas: The Prince of Abissinia, 1759, (“Habeşistan Prensi Rasselas”); roman; The Plays of William Shakespeare, 8 cilt, 1765, derleme, (“William Shakespeare’in Oyunları”); A Joumey to the Westem Islands of Scotland, 1775, gezi yazısı, (“Batı İskoç Adalarına Yolculuk”); Works, 11 cilt, J.Hawkins (der.), 1787, (“Yapıtlar”).
• KAYNAKLAR: J.Bossvell, The Life of Samuel Johnson, 2 cilt, 1791; A. Sachs, Passionate Intelligence: Imagination and Reason in the Works of Samuel Johnson, 1967.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi