HORTA, Victor (1861-1947) Belçikalı mimar ve tasarımcı. Ülkesinde Yeni Sanat (Art Nouveau) akımının öncülüğünü yaparak çağdaş mimarlık düşüncelerini etkilemiştir.
6 Ocak 1861’de Gand’da doğdu, 8 Eylül 1947’de Brüksel’de öldü. Gand Konservatuvarı’nda müzik kuramı eğitimi gördü. 1874-1877 arasında Gand Akademisi’nde dokuma, resim ve mimarlık eğitimi yaptıktan sonra Brüksel’e gitti, buradaki Güzel Sanatlar Akademisi’nde mimarlık eğitimini sürdürdü. 1878-1880 arasında Paris’te mimar JeanDubuysson’ un bürosunda çalıştı. 1881’de eğitimini tamamladı.
1884-1885 arasında dönemin önde gelen Neo-Klasik (Yeni Klasik) mimarlarından biri olan Alphonse Balat’nın (1818-1885) Brüksel’deki bürosunda çalıştı, 1886’da aynı kentte kendi bürosunu açarak yapıtlarıyla kısa sürede ün kazandı. 1892’de Brüksel’deki Üniversite Libre’in öğretim kadrosuna katılarak 1897’ye değin mimarlık bölümünü yönetti. 1897’de profesör oldu ve 1915’e değin bu okulda mimarlık ve resim dersleri verdi. 1912’de Brüksel Güzel Sanatlar Akademisi öğretim görevliliğine getirildi. 1915’te bir süre Londra’da, 1916-1918 arasında da ABD’de kaldıktan sonra yeniden Brüksel’e dönerek tasarım ve eğitim çalışmalarını sürdürdü. 1919’da Antwerp Güzel Sanatlar Yüksek Enstitüsü profesörlüğüne, 1925’te Brüksel’deki Kraliyet Akademisi’nin Güzel Sanatlar Bölümü başkanlığına getirildi, 1927-1931 arasında da Brüksel Güzel Sanatlar Akademisi’nin yöneticiliğini yaptı.
1884’te Godecharle Ödülü’nü, 1887’de Brüksel Güzel Sanatlar Akademisi tarafından üç yılda bir verilen Mimarlık Büyük Ödülü’nü, 1888’de de gene aynı akademinin Mimarlık Ödülü’nü aldı. Kendisine 1919’da Brüksel’deki Kraliyet Akademisi üyeliği, 1932’de Antwerp Güzel Sanatlar Yüksek Enstitüsü onursal profesörlüğü verildi, 1936’da da Institut de France’m yazışman üyesi seçildi. 1928’de baron unvanı verilen Fîorta’nın en önemli görevlerinden biri Cenevre’de yapılması tasarlanan Milletler Cemiyeti Binası için 1925-1927 arasında açılan uluslararası yarışmada seçici kurul başkanlığı oldu.
Yeni Sanat
19. yy’da Avrupa mimarlığı seçmeci bir tutum içindeydi. Bu, sanayileşmeyle ortaya çıkan yeni yapı gereçlerini ve yeni yapım yöntemlerini görmezden gelen, yeni işlevleri tarihsel üslup özelliklerinin yinelendiği biçimler içine yerleştiren bir anlayıştı. Buna karşılık yeni gereç ve yöntemler mühendisler tarafından geniş ölçüde uygulanıyordu. Bundan etkilenen sanatçılar ve düşünürler seçmeciliğe karşı çıkıyorlar, yeni gereçlerin kendi çağlarına özgü biçimlerde kullanılması gerektiğini savunuyorlardı. Horta, bu düşün- 4 çeler çerçevesinde oluşan Yeni Sanat akımının mimarlıktaki en önemli temsilcilerinden biri oldu. A.Balat’ nın bürosunda çalışırken krallık saraylarından biri için öngörülen büyük bitki seralarının tasarımıyla görevlendirilmişti. Daha sonraki yapıtlarında önemli bir yer alacak iki gerecin -demir ve camın- yapım olanaklarını, biçimlenme koşullarını burada tanıdı.
İlk önemli yapıtı olan Tassel Evi çeşitli yönlerden yenilikler içeren bir yapıdır. Simetrik ön yüzünün arkasında serbest düzenlenmiş bir planı vardır. Strüktür gereci olarak kullanılan demir, yapının içinde ve dışında açıkça gösterilmiş, Yeni Sanat’m, eğrisel çizgilerin egemen olduğu Belçika’ya özgü süslemelerinde de geniş ölçüde bu gereçten yararlanılmıştır.
Geç yapıtları
Horta’nın bundan sonraki yapıtı olan Solvay Evi, Yeni Sanat’m başyapıtlarından biri sayılır. Yapıdaki mobilyalara dek her şey onun elinden çıkmıştır. Horta yüzyılın başlarına değin bu üslubu sürdürmüş, aralarında kendi evi ve işliğinin de bulunduğu çok sayıda yapı yapmıştır. Daha sonra Yeni Sanat’m oyuncaklı tutumundan ayrılmaya başlamış, daha disiplinli bir klasikçi (klasisist) anlayışa dönmüştür. Örneğin demirden taşıyıcı öğeleri de, artık üstlerini kaplayarak kullanmıştır. Gene de İşçi Partisi için yaptığı ünlü Halkevi’nde, Yenilik ve Büyük Pazar mağazalarında bu malzemenin yapım olanaklarından yararlanmış, büyük camlı dış yüzler oluşturmuştur. Bunlar, daha ilerki “giydirme” yapı yüzlerinde doruğuna erişecek olan, taşıyıcıların saydam dış duvarlar arkasında kaybolduğu yapım yönteminin öncüleri olmuştur. I.Dünya Savaşı’nı izleyen Güzel Sanatlar Sarayı ile bitiremeden öldüğü Merkez Tren istasyonu da, Horta’nın daha çok bu klasikçi eğiliminin ürünleridir.
Mimarlığının özellikleri
Horta, Yeni Sanat’ın biçim dilini kullanmasına karşın, yapılarının planını işlevci bir anlayışla oluşturmuştur. Konutlarda serbest planı savunmasıyla, farklı düzeylerde düzenlediği mekânlarla çağdaş mimarlık düşüncelerini etkilemiştir. Demir ve cam gibi yeni gereçleri kullanarak eğri ve eğik öğelerle sınırladığı geniş ve aydınlık mekânlar oluşturmuştur. Bitkisel biçimlerden esinlenen, açılıp kapanarak, bükülüp kıvrılarak bütün yapı öğelerini, hatta mobilyaları saran, çizgisel ve iki boyutlu bir süsleme geliştirmiş, bu üslubuyla çağının mimarlarını, sanatçılarını etkilemiştir. Yapıtları Yeni Sanat Akımının en başarılı örnekleri arasındadır.
• YAPITLAR (başlıca): Yapı: Tassel Evi, 1892-1893, Brüksel; Winssinger Evi, 1894, Brüksel; Solvay Evi, 1895-1900, Brüksel; Halkevi, 1896-1899, Brüksel; Van Eetvelde Evi, 1897-1900, Brüksel; Horta Evi ve İşliği, 1898, Brüksel, şimdi Horta Müzesi; Yenilik Mağazası, 1901, Brüksel; Büyük Pazar Mağazası, 1903, Frankfurt; Yenilik Mağazası, 1906, Antwerp; Güzel Sanatlar Sarayı, 1919-1928, Brüksel; Memez Tren istasyonu, 1937-1952, Brüksel, Brunfaut tarafından bitirilmiştir. Kitap: Consideraiions sur l’art modeme, 1925, (“Çağdaş Sanat Üzerine Düşünceler”); L’enseignemsnt architectural et l’architecture moderne, 1926, (“Mimarlık Öğrenimi ve Çağdaş Mimarlık”).
• KAYNAKLAR: F. Borsi (P. Portoghesi ile), Victor Horta, 1969; R.Delevoy, Victor Horta, (bibliyografya içerir), 1958; R.Puttemans ve başkaları, Victor Horta, 1964.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi