Yeni Sanat (Art Nouveau)
Yeni Sanat, 1890-1910 arasında Avrupa ülkelerinde mimarlığa, güzel sanatlara, uygulamalı sanatlara, süsleme sanatlarına egemen olmuş ve tarihsel üslupların biçimlerini yinelemeye karşı çıkmış bir sanat akımıdır. Çeşitli ülkelerde başka başka adlarla anılmıştır. Ingiltere’de Modem Style (Çağdaş Üslup) ya da Art Nouveau (Yeni Sanat), Belçika’da eğri çizgileri nedeniyle Coup de Fouet (Kırbaç Vuruşu), Paling Stijl (Yılan Balığı Üslubu) ya da kendilerini yaklaşan yeni yüzyılın adıyla tanımlayan Les XX (Yirmiler) grubunun adından dolayı Vingt Stijl (Yirmi Üslubu) diye bilinir. Almanya’da, Münih’de çıkan Jugend (Gençlik) adlı bir sanat dergisinin adından ötürü Jugendstil (Gençlik Üslubu) olarak adlandırılır.
Fransa’da Style Nouille (Makama Üslubu) olarak tanındığı gibi, bu akımı ülkeye getiren ve önde gelen temsilcilerinden olan mimarın adıyla Style Guimard (Guimard Üslubu) ya da çağdaş endüstri tasarımı ürünleri satan bir dükkânın adından dolayı Art Nouveau (Yeni Sanat) olarak da adlandırılır. Avusturya’da Viyana’da bulunan ve adı geçmişle bağlan kesme anlamına gelen Sezession grubundan ötürü Sezessionsstil (Sezession Üslubu) diye anılır. İtalya’da Stile Liberty (Özgürlük Üslubu) ya da Stile Floreale (Bitkisel Üslup), Ispanya’da Modemismo (Çağdaşçılık) ve Türkiye’de yine Art Nouveau bu üsluba verilen adlardır.
Süslemeci yanı ağır basan Yeni Sanat’m belirgin özelliği eğri çizgileri kullanmasıdır. Belçika ve Fransa’da bitkisel motifler, Avusturya veİskoç-ya’da ise daha çok geometrik çizgiler ve hareketli soyut biçimler, iki boyutlu, ince, dalgalı, alevleri ya da uçuşan saçlan anımsatacak biçimleriyle, genellikle simetrik olmayan düzenlemelerle kullanılmıştır. Yeni Sanat önce uygulamalı sanatlarda ortaya çıkmıştır. W.Morris’ ve Arthur HMacmurdo’nun (1851-1942) dokumaları,
F.Khnopff ve G.Lemmen’in kitap süsleri, H.Van de Velde’nin duvar kâğıtları, G.Serrurier-Bovy’nin mobilyaları, Emile Gaile (1846-1904) ve Louis Comfort Tiffany’nin (1848-1933) cam eşyaları bu akımın ilk örnekleri sayılır. Resim ve grafik sanatlarda ise Toulouse-Lautrec, G.Klimt, E.Schiele’, F.Hodler, O.Kokoschka ve A. B eardsley’in adları sayılabileceği gibi başka sanatçılann yapıtlarında da yeni Sanat’m etkilerini bulmak olasıdır.
Yeni Sanat mimarlığa V.Horta ile girmiştir. İlk uygulamalan renkli ve ilginç bir gereç kullanımı, simetrik olmayan düzenlemeler, yapı öğelerinin eğri çizgilerle, alışılmamış biçimlerle oluşturulması, süsleme öğelerine fazla yer verilmesi biçiminde olmuştur. Bunu daha sonra az sayıda da olsa yapı öğelerinin, kitle ve mekânlann üçüncü boyutta organik bir heykel gibi biçimlendirildiği örnekler izlemiştir. Demir ve cam gibi çağdaş yapı gereçleri de çok kullanılmıştır. Daha çok paralı sınıfın beğenisine ve alım gücüne dayanan bu akım uzun ömürlü olmamış, yalnız biçimsel özellikleri ilerde, 1950’lerde oluşturulan bazı mimarlık yapıtlarını etkilemiştir.
Yeni Sanat, 20.yy’m başlarında Osmanlı Padişahı II. Abdülhamid’in mimarı olan Italyan Rai-mondo d’Aronco* aracılığıyla Türkiye’ye girmiş, I.Dünya Savaşı’na değin başka mimarlar tarafından da İstanbul’da, özellikle konut ve apartmanların kimi yapı öğelerinde ve süslemelerinde kullanılmıştır. Belli başlı örnekleri arasında d’Aronco’nun İstanbul’da Tarabya’daki Italyan Büyükelçiliği, Beyoğlu’ndaki Botter Apartmanı ve Beşiktaş’taki Küçük Şeyh Zafir Külliyesi sayılabilir.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi