KRUPP, Alfred (1812-1887) Alman, sanayici. Krupp Şirketi’ni Almanya’nın en büyük silah tekeli durumuna getirmiştir.
26 Nisan 1812’de Essen’de doğdu, 14 Temmuz 1887’de aynı yerde öldü. Krupp ailesinin ilk üyesi Arndt Krupp (Krupe) (?-1624) Ruhr sanayi bölgesinin merkezi Essen’e yerleştikten sonra bir veba salgınından kaçan yerlilerin topraklarım ucuza satın alarak önemli bir servet elde etmiş, şarap ticareti, gayrı menkul alım satımı gibi işlerle uğraşarak ve faizle para vererek zenginliğini artırmış, ayrıca çocuklarını da Essen’in varlıklı aileleriyle evlendirmişti. Oğlu Anton’un hali vakti yerinde bir tüfek üreticisinin kızıyla evlenmesiyle Krupplar ilk kez silah üretimine girmişler, 30 Yıl Savaşları’na (1618-1648) silah sağlamışlardı. Bu tarihten sonra işlerini hızla geliştiren Kruppiar’ın çelik sanayiine girmeleri Alfred’in babası Friedrich Krupp’un (1787-1826) kurduğu çelik dökümhanesiyle’başladı. Ancak İngiliz çeliğiyle rekabet edecek durumda olmayan bu küçük şirket, Friedrich, 8 Ekim 1826’da hastalanarak öldüğü zaman zarar etmekteydi.
Büyük Alfred lakabıyla tanınan ve asıl Krupp imparatorluğunun kurucusu olan Alfred Krupp, 14 yaşında şirketin başına geçtikten sonra annesi Therese’nin de yardımıyla kısa zamanda işleri kavradı ve üretimi artırmanın yollarını aramaya başladı. 1830’da demiryolu taşıtları için tekerlek üretimine geçti. 1834’te 17 Alman devleti arasında gümrüklerin kaldırılarak tek bir pazar yaratılmasından sonra demiryollarının hızla gelişmesi Krupp’a da üretimini artırma olanağı sağladı. 1840’larda çoğu kendi tasarımı olan makineler üretmeye başladı ve Ingiliz çelik sanayiiyle rekabet edebilir duruma geldi. 185İ’de Londra Büyük Sergisi’ne götürdüğü 2 tonluk tek külçe halindeki dökme çelik büyük ilgi uyandırdı. Bir yıl sonra da kaynaksız tekerlek üretti ve kısa zamanda dünyanın en büvük demiryolu malzemesi üreticilerinden biri durumuna geldi. Bir yandan da top üretiyordu, ama çelik döküme henüz kuşkuyla bakıldığından 1857’de Prusya hükümetinden 312 top siparişi alana değin önemli bir silah satışı yapamadı. 1862’de Bessemer yöntemini uygulamaya başlayarak maliyetlerini düşürdü.
1870-1871 Fransa-Prusya Savaşı’nda Krupp’un ürettiği topların üstünlüğünün kanıtlanması ve bunun Prusya’nın zaferinde en önemli etkenlerden biri olması silah satışlarında bir anda patlamaya yol açtı. Krupp hızla büyüyen Alman ordusunun taleplerine ek olarak birçok yabancı ülkeye de satış yapmaya başladı.
Almanya’da 1871’de siyasi birliğin sağlanmasından sonra sanayileşme hızının olağanüstü arttığı, ağır sanayinin tekelci bir yapı içinde devlet tarafından desteklendiği yıllarda, dikey ve yatay bütünleşme yoluyla madencilik, enerji, ulaştırma sektörlerinde çeşitli şirketlere sahip oldu. Flammadde arzındaki tıkanıklıkları engellemek amacıyla buharlı gemilerden oluşan filosuyla Ispanya’dan gelen demir madenini kendi ithal etmeye başladı.
Alfred Krupp iki işçiyle devraldığı babasının atölyesini 21 bin işçi çalıştıran büyük bir şirket durumuna getirdi, işçilerini en tehlikeli düşman olarak gördüğü sosyalizme karşı sürekli uyarıyordu. Sendikalara da karşıydı, hangi koşulda olursa olsun grevlerin anında bastırılması gerektiğini savunuyordu. Geçimlerini sağladığı için, işçilerinin minnettar ve sadık olmalarını istiyordu. Aşırı bir disiplin içinde çalışan işçilerine sağlık sigortası ve emeklilik fonu sağlamış, en sadık olanlara da konut sahibi olma olanağı tanınmıştı. Almanya’da ilk kez onun tarafından uygulanan sosyal yardım hakları, Bismarck’ın 1873’ten sonra çıkardığı kaza, yaşlılık ve emeklilik sigortaları yasaları için örnek olmuştu.
Alfred Krupp öldüğünde, aralarında Osmanlı Devleti’nin de olduğu çeşitli ülkeler tarafından verilmiş 44 madalyaya sahipti. 46 ülke ise ordularım onun silahlarıyla donatmış durumdaydı. Ölümünden sonra şirketin başına oğlu Friedrich Alfred Krupp geçti.
Friedrich Krupp (1854-1902)
Friedrich Alfred Krupp 17 Şubat 1854’te Essen’ 4 de doğdu, 22 Kasım 1902’de avnı yerde öldü.
Babasının işini devraldıktan çok kısa bir süre sonra yetenekli bir işadamı ve şirket yöneticisi olduğunu kanıtladı. Nikel-çelik alaşımı zırh levha üretimini başlattı. Birçok ülkeye bunları sattıktan sonra bu zırhları delebilecek krom-çelik alaşımı mermi kovanları geliştirdi. Kovanların piyasaya sürülmesinden sonra, kovanlara dirençli, bileşiminde karbon oram vüksek zırh levhalar, ardından da bu zırhı delebilecek çok sert delici başlığı olan ve güçlü patlayıcıyla doldurulmuş yeni tip mermiler ürettiğini duyurdu. Silahlanma varışında geri kalmak istemeyen ülkeler, tam ordularını en son teknolojiye uygun olarak silahlandırdıklarını düşünürken yeni bir ürünle karşı karşıya kalıyorlardı. Friedrich Krupp “savunma ve saldırı silahları tahteravallisi” olarak adlandırdığı satış stratejisiyle 30 ülkeye silah satmaya başlamış, iş kapasitesini genişleterek, işçi sayısını 43 bine çıkarmıştı.
1893-1898 arasında Reichstag üyeliği yapan Krupp, 1898’de II. Wilhelm tarafından Devlet Konseyi üyeliğine alındı. Ancak bir süre sonra Alman gazetelerinde homoseksüel olduğuna ilişkin belgelerin yayımlanması üzerine intihar etti. Şirket, vasiyeti uyarınca 1903’te tüm sermayesi Krupp ailesinin mülkiyetinde kalmak koşuluyla F.A. Krupp Anonim Şirketi’ne dönüştürüldü ve oğlu olmadığından 16 yaşındaki kızı Bertha’ya (1886-1957) kaldı. Alman imparatorluğu için yaşamsal önem taşıyan şirketin bir genç kızın yönetimine bırakılmasını uygun bulmayan II. Wilhelm, Bertha’ya uygun bir eş arama çalışmalarına katıldı. Prusyalı bir diplomat olan Gustav von Bohlen ve Halbach’ı ona eş olarak seçti. Ayrıca 1906’da Bertha’yla evlenen Gustav’a Krupp von Bohlen ve Halbach soyadını taşıma ve bu adı oğullarına da geçirme ayrıcalığı tanındı. Böylece F.A. Krupp AŞ’nin aile şirketi olma özelliği korunmuş oldu.
Gustav Krupp (1870-1950)
Gustav Krupp von Bohlen ve Halbach 7 Temmuz 1870’te Hollanda’da La Haye’de doğdu, 16 Ocak 1950’de Avusturya’da Salzburg yakınında Blühnbach’ta öldü.
Almanya’nın I.Dünya Savaşı sırasında kullandığı silahların hemen hemen tümünü Krupp şirketi sağladı. 1909’da satışa sunulan ve “Büyük Bertha” adı verilen 98 tonluk havan topuyla Liege ve Verdun bombalandı. 1918’de üretilen ve “Uzun Max” adı verilen topun da 90-120 km arası atış menzili vardı ve Paris’in bombalanmasında kullanılmıştı. Alman donanmasının kullandığı denizaltılar da yine Krupplar’ m Kiel’deki tersanelerinde üretiliyordu.
Gustav Krupp, I.Dünya Savaşı’ndan yenik çıkan Almanya’nın Versailles Antlaşması hükümleri gereğince ordu bulundurmasının ve silah üretmesinin yasaklanması üzerine barış dönemi üretim koşullarına uyum sağlayarak makine ve demiryolu üretimine döndü. Ama ateşkesten bir yıl sonra Weimar Cumhuriyeti hükümetinden aldığı destekle Almanya’yı gizlice yeniden silahlandırmaya başladı. Hollanda’daki doklarda denizaltılar onarılıyor, İsveç’te ise ağır toplar mükemmelleştiriliyordu.
Almanya, 1929 Büyük Dünya Bunalımı’ndan en çok etkilenen ülkelerden biri oldu. Büyük sanayiciler kurtuluş umudunu henüz küçük bir parti olan Almanya Nasyonal Sosyalist işçi Partisi’nde gördüler. Krupp da kısa zamanda, başta çelik tröstü başkam Fritz Thyssen olmak üzere Hitler’i destekleyen sanayicilere katıldı. Hitler’in istediği zaman yararlanabileceği özel bir harcama fonu kurulmasına ön ayak oldu. Hitler’in 30 Ocak 1933’te başbakan olmasından 10 gün önce, Reichstag’da Hermann Göring başkanlığında işadamlarıyla bir toplantı düzenlendi. Aralarında Gustav Krupp, I.G. Farben kimya şirketinden Cari Bosch ve Georg von Schnitzler, Birleşik Çelik Işletmeleri’nden Vögler’in de bulunduğu işadamlarına Hitler hükümetinin iktisadi politikası açıklandı ve destek istendi. Yalnızca o gün toplanan 3 milyon marka ek olarak, Krupp ve diğer sanayiciler Mart 1933 genel seçimlerinden önce Naziler’in koyu bir baskı ve terör ortamında yürüttüğü seçim kampanyasına da büyük parasal bağışlarda bulundular.
Hitler iktidara geldikten sonra hükümetin iktisadi danışmanlar kuruluna alman Vögler, Reusch, Thyssen, Krupp, Bosch, K.F.Siemens, Frowein, Cu-no gibi bankacı ve sanayiciler Hitler’i desteklemenin karşılığını fazlasıyla aldılar; büyük sermaye, 1933-1946 arasında net kârım %433 oranında artırdı. Almanya’nın hızla silahlanmaya başlaması nedeniyle en çok kâr eden şirketlerden biri olan Krupp da bunalım yıllarında bir bölümü kapatılmış olan yüksek fırınların, çelikhanelerin, hadde makinelerinin ve mekanik imalat atölyelerinin Mayıs 1935’te üretim kapasitelerinin son sınırına dayandığını açıkladı.
Alman Sanayii imparatorluk Birliği’nin (Reichsverband der deutschen Industrie) de başkanı olan Gustav Krupp, Yahudi işadamlarının tüm iktisadi faaliyetlerinin durdurulmasında da önemli rol oynadı. II.Dünya Savaşı’nın başlamasından kısa bir süre sonra sağlığı bozularak şirketleri yönetemez duruma gelen Gustav Krupp’dan sonra oğlu Alfried işleri üstlendi.
Alfried Krupp (1907-1967)
Alfried Alwin Felix Krupp 13 Ağustos 1907’de Essen’de doğdu, 30 Temmuz 1967’de aynı yerde öldü. Aachen Teknik Okulu’nda öğrenim gördü. Nasyonal Sosyalist görüşleri benimseyerek 1931’de SS (Schutzstaffel-Koruma Kıtası) örgütüne kabul edildi. 1939’da hava albayı oldu. Şirketin başına geçtikten sonra, Hitler tarafından 1943’te yayımlanan özel bir yasayla annesi Bertha Krupp’a ait olan şirketlerin tümüne sahip oldu. Böylece Alfried, yalnızca Almanya içinde 87 sanayi kompleksinin tümüne, 110 şirkette denetim sağlayacak kadar hisseye, 142 şirkette ise yine önemli sayılabilecek kadar hisseye, ayrıca yabancı ülkelerdeki 41 şirketin % 50’den fazlasına, 25’inde de önemli paylara tek başına sahip oluyordu. Almanya’daki fabrikalarında Doğu Avrupa’dan getirilen 100.000 kadar tutsağı çalıştırıyor, Almanya için denizaltılar, tanklar, toplar üretmek zorunda bırakılan bu tutsaklar çalışamaz duruma geldikleri zaman toplama kamplarına yollanarak öldürülüyorlardı. Tutsakların işgücünden en iyi biçimde yararlanabilmek için doğrudan Auschwitz toplama kampının içine bir bomba fitili fabrikası yaptırt-mıştı. Alfried Krupp, Alman ordularının işgal ettiği ülkelerdeki fabrikalara da e! koyuyor, işyerlerini devretmek istemeyenleri toplama kamplarına ölüme yolluyordu.
II.Dünya Savaşı’nm 1945’te Almanya’nın yenilgisiyle bitmesinden sonra Alfried ve babası Gustav Krupp, Müttefikler tarafından tutuklandılar. Gustav Krupp hastalığı nedeniyle kısa bir süre sonra serbest bırakıldı, Alfried Krupp ise 1948’de Nürnberg mahkemelerince savaş suçlusu olarak 12 yıl hapis cezasına çarptırıldı ve tüm mallarına el kondu. Ne var ki, 1951’de Almanya’nın ABD işgal bölgesi yüksek komiseri j.J.McClay tarafından serbest bırakıldı ve serveti iade edildi. Kısa zamanda şirketlerinin durumunu düzelterek eski gücüne kavuştu. Makine üretimine ağırlık verdi, birçok geri kalmış ülkede ve Doğu Avrupa’daki sosyalist ülkelerde yatırımlar yaptı.
1966-1967 yıllarında Almanya’da yaşanan iktisadi durgunluk Krupp şirketlerini mali güçlükler içine soktu. Krupp imparatorluğunun, aile şirketi olarak sürdürülmesi durumunda mali tıkanıklığı aşamayacağı anlaşıldı. Temmuz 1967’de Alfried’in evinde ölü bulunması 400 yıllık Krupp hanedanım sona erdirdi. Ocak 1968’de hisse senetleri satışa çıkarılarak gerçek bir anonim şirkete dönüştürüldü.
KAYNAKLAR: W.Berdrow (der.), Alfred Krupps Briefe 1826-1887, im Auftrage der Familie una der Firma Krupp, 1928; G.von Klass, Die drei Ringe:Lebensgeschichte eines Industrieuntemehmens, 1953;W.Manchester, The Arms of Krupp, 1587-1968, 1968; B.Menne, Krupp; Deutschlands Kanonenkönige, 1937; N.Muhien, The lncredible Krupps, 1959; G.Young, The Fail and Rise of Alfried Krupp, 1960.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi