KTESİBİOS [İskenderiyeli] (İÖ 3. yy) Eski Yunan, mucit. Basınçlı havayla çalışan bir silah, emme-basma tulumba ve su saati gibi çeşitli aygıtların yanı sıra ilk su orgunun da yapımcısı olarak anılır.
İskenderiye’de yaşadığı ve İÖ 270 yıllarında adını duyurduğu kimi Eski Çağ belgelerinden anlaşılan Ktesibios’un yaşamı üstüne değilse bile, buluşları üstüne bilgi veren en önemli kaynak, İÖ 1. yy’da yaşamış Romalı mimar Vitruvius’un De architectura (“Mimarlık Üstüne”) adlı yapıtıdır. Vitruvius, Eski Çağ’ın bilim tarihi niteliğindeki bu 10 ciltlik yapıtında, Ktesibios’un tüm buluşlarını anlatan bir kitap yazdığından söz eder ve elinde bir kopyası olan bu kitaba dayanarak Ktesibios’un çeşitli buluşları üstüne bilgi verir. Ktesibios’un çağdaşı ve bir istihkâm subayı olan Bizanslı Philon’un günümüze ulaşamamış bazı yapıtlarından aktarılan bilgiler de, Vitruvius’un verdiği bilgileri tamamlayıcı niteliktedir.
Arkhimedes gibi büyük bir bilginle hemen hemen aynı yıllarda yaşamış olmasına karşın, onun dehasıyla gölgelenmeden ününü bugüne değin sürdürmeyi başaran Ktesibios, havanın bir cisim olduğunu ve sıkıştırılabileceğini ilk farkeden, dolayısıyla “iş yapabilen” bir kuvvet olarak havadan yararlanmayı ilk düşünenlerden biridir. Buluşlarının hemen hemen tümünde bu ilkeden yola çıkmış, çeşitli mekanizmaları harekete geçirmek için sıkıştırılmış havadan, havayı sıkıştırmak için de genellikle suyun ağırlığından yararlanmıştır. Bu yöntemle gerçekleştirdiği ilk önemli buluşu, çağdaş orgların atası sayılan bir müzik aletiydi. Bir boru içinde sıkıştırılan havanın boşaltılırken ses vermesinden esinlenen ve havayı sıkıştırmakta su gücünden yararlanıldığı için su orgu (hydraulis) diye anılan bu çalgıda, pistonlu bir pompayla bir hazneye doldurulan hava su basıncıyla ses borularına üfleniyor, bu borulara kumanda eden klavyenin tuşlarına basılınca da borudaki supap açılarak havayı dışarıya atıyordu. Aynı ilkeden yararlanarak, suyu yükseğe çıkarmak için bir tulumba, ok ya da taşları basınçlı havayla fırlatan silah ve mancınıklar, çeşitli otomatlar yapan Ktesibios’un önemli buluşlarından biri de su saatidir (klepsydra). Bu düzenekte, değişmez aralıklarla bir kaba damlayan su bir şamandırayı kaldırır; şamandıraya bağlı olan bir gösterge de, şamandıra yükseldikçe kadran üzerindeki zaman dilimlerini sırayla dolaşır. Bir sifon mekanizmasıyla çevrimin her 24 saatte bir otomatik olarak yeniden başlatıldığı su saati, zaman ölçümünde en duyarlı düzenek olarak yüzyıllar boyu kullanılmıştır.
Vitruvius’un, yalnızca yeteneğini ve buluşlarını değil kuramsal bilgisini de övdüğü Ktesibios, çağdaşı Lapsekili Straton ile birlikte, sıkıştırılmış havanın gücünden yararlanan pnömatiğin ve çağdaş hidrolik biliminin öncüsü kabul edilir.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi