KUANG-HSÜ (1871-1908) Çin imparatoru. “100 gün reformu” olarak anılan reformların başlatıcısıdır.
14 Ağustos 1871’de Pekin’de doğdu, 14 Kasım 1908’de aynı kentte öldü. Asıl adı Tsai-t’ien’dir. Çing hanedanının dokuzuncu imparatorudur. 1875’te ölen imparator Tung-ci’nin annesi, dul imparatoriçe Tzu Hşi, yeğeni Kuang-hsü’yü imparator seçti. Bu seçimin hanedanın veraset yasalarına aykırı olmasına karşın Tzu Hşi muhalefeti bastırdı. Tsai-t’ien 25 Şubat 1875’te Kuang-hsü adıyla imparator oldu.
Kuang-hsü’nün yaşının çok küçük olması nedeniyle onun naipliğini üstlenen Tzu Hşi, oğlu Tung-ci’nin yönetimi sırasında devlet yönetimi üzerinde kazandığı etkiyi yeni imparatorun çocukluk döneminde de sürdürdü. Sarayda WengT’ung-ho tarafından eğitilen Kuang-hsü, 1889’dan sonra öğretmeninin de etkisiyle Batılı devletler karşısında güçsüzleşen Çin’in bu durumdan kurtulması için ülkede iktisadi ve siyasal reformlar yapılması gerektiğini düşünmeye başladı. Kuang-hsü’nün 1889’da imparatorluk görevini üstlenmesine karşın Tzu Hşi devleti fiilen yönetmeyi sürdürdü.
1894-1895 yıllarında Japonya ile yaptığı savaşı kaybeden Çin, Şimonoseki Antlaşması ile onur kırıcı koşulları kabul etmek zorunda kaldı. Öte yandan Çin’de birçok iktisadi ayrıcalıklar elde eden Batılı devletler ülke üzerindeki baskılarını yoğunlaştırmışlardı. Geleneklere bağlı ve Batı’ya karşı bir politika savunan Tzu Hşi’nin muhalefetine karşın, Kuang-hsü 12 Haziran 1898’de ülkede reformların yapılacağını ilan etti ve bu konuda reformcu düşünür Kang you-vei’yi görevlendirdi. Bu konuda çıkarılan kararnameler devlet memurluğu sınavlarındaki geleneksel ölçütlerin değiştirilmesini, çağdaş okulların kurulmasını, ordu ve polisin çağdaşlaştırılmasını, tarım, ticaret, madencilik ve sanayinin geliştirilmesini, devletin idari işleyişinin yeniden düzenlenmesini ve hukuksal reformların gerçekleştirilmesini amaçlıyordu. Bu gelişmelerden rahatsızlık duyan Tzu Hşi ve saraydaki muhafazakâr güçler ordunun desteğini sağlayarak Eylül 1898’de Kuang-hsü’ye karşı bir hükümet darbesi düzenlediler. Kuang-hsü hapsedildi, altı reform önderi öldürüldü. Böylece Yüz Gün Reformu adıyla bilinen dönem son buldu ve tüm reformlar yürürlükten kaldırıldı.
1900’de ortaya çıkan ve Batı’ya karşı bir harekete dönüşen Boxer Ayaklanması’nm ardından Batılı güçler Pekin’i işgal ettiler.Kuang-hsü, Tzu Hşi ile birlikte saraydan kaçmak zorunda kaldı. Batılı devletler Çin’e büyük bir savaş tazminatını da içeren ağır koşulları kabul ettirdiler. Sonunda bazı reformların yapılması gerektiğini kabul eden Tzu Hşi, orduyu yeniden düzenledi, birçok yeni okul kurdurdu, geleneksel devlet memurluğu sınavlarını kaldırdı. Kuang-hsü ölümüne değin sarayda hapis yaşadı. Kuang-hsü’nün ölümünden bir gün sonra Tzu Hşi de öldü. Tzu Hşi ölmeden önce imparatorluğa Kuang-hsü’nün iki yaşındaki yeğeni Pu yi’yi seçti.
• KAYNAKLAR: C. Haldane, The Last Great Empress of China, 1965; A. W. Hummel (der.), Eminent Chinese of the Ch’ing Period, 1644-1912, 2 cilt, 1944.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi