DELİSLE, Joseph-Nicolas (1688-1768) Fransız astronomi bilgini. Güneş lekelerinin günmerkezli koordinatlarını belirlemek için ilk başarılı yöntemi önermiştir.
4 Nisan 1688’de Paris’te doğdu. 11 Eylül 1768’de aynı kentte öldü. Coğrafya ve tarih yazarı Claude Delisle’in (1644-1720) dokuzuncu çocuğudur. Ağabeyi Guillaume Delisle’den ayırt etmek için “Küçük” ya da “Genç Delisle” diye anılan Joseph-Nicolas, College Mazarin’de tanrıbilim okurken kendi kendine matematik çalıştı ve 1706’da izlediği bir Güneş tutulması ilgisini astronomiye çekti. Önce Cassini’nin astronomi cetvellerini tamamlamaya çalıştı, ardından Lüksemburg Sarayı’nm kubbesinde bir gözlemevi kurmak için izin alarak 1712’de düzenli gözlemlerine başladı. 1718’de College de France’ta matematik profesörlüğüne atanan ve ülkesi dışında da ünü giderek yayılan Delisle 1725’te, Rus çarı Büyük Petro’nun çağrısıyla, bir gözlemevi ve astronomi okulu kurmak üzere St. Petersburg’a gitti. Dört yıl sonra dönmeyi tasarladığı bu ülkede tam 22 yıl kaldı ve Rusya’nın ilk astronomi bilginleri kuşağının yetişmesinde büyük katkısı oldu. 1747’de Paris’e dönerek College de France’taki öğretim görevini sürdüren ve Lalande gibi değerli öğrenciler yetiştiren Delisle, Lüksemburg Sarayı’ndaki gözlemevine ek olarak Hötel de Cluny’de yeni bir gözlemevi kurdu. 1753’te Merkür’ün, 1761’de Venüs’ ün Güneş önünden’geçişlerini gözlemlemek amacıyla çeşitli ülkelerdeki gözlemevlerinin işbirliğini sağlayarak uluslararası ilk sistemli çalışmayı örgütledikten sonra, College de France’taki derslerini Lalande’a bırakıp gözlemlerine ve çalışmalarına son verdi.
Delisle, kendisinden önceki astronomların, özellikle Halley’in başvurduğu yöntemle gezegenlerin Güneş önünden geçişlerini gözlemleyerek Güneş’in ıraklık açısını (paralaks), dolayısıyla Güneş-Yer uzaklığını hesaplayabileceğini düşünmüştü. Merkür’ün 1723’teki geçişinde beklediği sonuca ulaşamayınca, umudunu gezegenin daha sonraki geçişlerine bağladı. Ancak, 1743 ve 1753’te de sonuç değişmeyince, Merkür gezegeninin Güneş önünden geçişini gözlemlemekle Güneş’in ıraklık açısını belirlemenin olanaksız olduğunu anlayarak, Yer-Güneş uzaklığının ölçümünde Halley’in yaptığı gibi Venüs’ün geçişinden yararlanmak gerektiğine dikkati çekti.
Delisle’in en önemli çalışması, Güneş lekelerinin günmerkezli koordinatlarını belirlemek için önerdiği yöntemdir. 1738’de Rusya’da yayımladığı Memoires pour servir â l’histoire et au progres de l’astronomie, de la geographie et de la physique (“Astronominin, Coğrafyanın, Fiziğin Gelişmesine ve Tarihe Yardımcı incelemeler”) adlı yapıtında açıkladığı bu yöntem, o güne değin tanımlanmış en başarılı yöntem olarak bilinir. Ayrıca, Güneş çevresinde gözlemlenen renkli halkaların oluşumunu atmosferdeki su damlacıklarından geçen güneş ışınlarının kırınımıyla açıklayan Delisle, Fransa ve Rusya’da değerli öğrenciler yetiştirdiği gibi, astronomi gözlemlerinde uluslararası işbirliğinin öncüsü olarak da bu bilim dalına katkıda bulunmuştur.
• YAPITLAR (başlıca): Memoires pour servir d l’histoire et au progres de l’astronomie, de la geographie et de la physique, 1738, (“Astronominin, Coğrafyanın, Fiziğin Gelişmesine ve Tarihe Yardımcı İncelemeler”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi