DIAS, Bartolomeu (1450-1500) Portekizli kâşif. Ümit Burnu’nu aşarak Hint Okyanusu’na giden yolu bulmuştur.
1450’de doğduğu sanılan Dias, 24 Mayıs 1500’de Umıt Burnu açıklarında öldü. Yaşamının ilk yılları hakkında fazla bilgi yoktur. Kraliyet sarayında yaşadı, bu nedenle birçok bilim adamıyla tanışma olanağı buldu. Lizbon’da Alman kozmografya bilgini Martin Behaim’in öğrencisi oldu.
15.yy’ın ikinci yarısında Portekiz, güçlenen deniz gücüne paralel olarak yeni topraklar elde etmek ve denizleri denetleyebilmek için büyük çaba gösteriyordu. Bu sırada kral olan V.Afonso,oğiu Prens Joâo’ya Portekiz’in Afrika’da Gine ile olan ticaretinin denetlenmesi ve Güney Afrika kıyılarının araştırılması görevini vermişti, bu bölgeleri yabancı gemilere kapatmayı amaçlayan Joâo, kral olunca keşif gezileri düzenlenmesini istedi. Ulaşılan bölgelere dikilmek üzere denizcilere üzerinde krallık arması, bulunan ve ulaşılan topraklarda Portekiz’in egemen olduğunu gösterecek işaret taşları (padröe) verildi.22°10’güneve kadar inen ilk sefer, Hint Okyanusu’na ulaşamayınca Kral II. Joâo, yeni bir seferin komutasını Dias’a verdi. Dias’ın görevi Hint Okyanusu’na ulaşmak ve Hıristiyan Habeşiştan imparatorluğu hakkında bilgi toplamaktı.
Dias, Ağustos 1487’de yola çıktı, ilk seferin yöneticisi Diogo Câo’nun diktiği padröeyi geçen Dias, karaya iyice yaklaşarak yol almaya başladı. 6 Ocak 1488’de çıkan fırtına nedeniyle kıyıdan uzaklaşmak zorunda kaldı. Uzun bir süre kıyıyı görmeksizin güneye doğru yol aldı. Daha sonra doğuya yöneldi. Bir kara parçasına rastlamayınca kuzeydoğu yönüne döndü. 3 Şubat’ta ulaştığı körfeze Sao Bras adını verdi (bugün Mossel Bay). Doğuya hareketini sürdürerek Golfo da Roca’ya (bugün Baia da Lagoe) vardı. Burada tayfalar ve gemi subayları daha fazla ileri gitmek istemediklerini söyleyerek isyan çıkardılar. Ancak Dias’m ısrarı üzerine bir süre daha yol almayı kabul ettiler. Rio de Infante’de karaya çıkan ekip 12 Mart 1488’de padröeyi buraya dikti.
Bartolomeu Dias dönüş yolculuğunda, Haziran 1488’de daha sonra Kral II. Joâo’nun Ümit Burnu olarak adlandıracağı burnu keşfetti ve Fırtınalar Burnu adını verdi.
Aralık 1488’de Portekiz’e dönen Dias’a, Kral II.Joâo’nun ölümüne kadar başka bir görev verilmedi. Onun yerine geçen I.Manuel ise,Dias’ı 1497’de Vasco da Gama’ya yardım etmekle görevlendirdi. Başlayan seferde Dias, Cabo Verde adalarına kadar Gama’ya eşlik etti, daha sonra geri döndü. Vasco da Gama’nın dönüşünde I.Manuel, yeni hazırlanan Pedro Alvares Cabra! yönetimindeki filoda Dias’a görev verdi. Dias’m görevi altın ihraç eden Sofala limanında bir merkez kurmaktı. Rastlantı sonucu Brezilya’yı bulan heyet, bu ülkeden 2 Mayıs 1500’de ayrıldı. Yolculuk sırasında 24 Mayıs’ta Ümit Burnu açıklarında çıkan fırtınada batan 4 gemiden kaybolan denizciler arasında Dias’da vardı.
Dias, 15.yy’da Atlas Okyanusu’nda Hint Okyanusu’na bir geçit arayan Portekizli denizcilerin en önemlilerinden biridir. Ümit Burnu’nu geçerek Avrupa’dan Asya’ya giden denizyolunu açmıştır.
• KAYNAKLAR: E.Axelson, South-East Afrıca 1488-1530, 1940; J.H.Parry, The Age of Reconnaisar.ee, 1963; B.Penrose, Travel and Discovery m the Renaissance, 1955.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi