DEMOSTHENES (İÖ 384-322) Atinalı hatip ve devlet adamı. Hitabet sanatındaki başarısıyla yaşadığı dönemin siyasal gelişmeleri üstünde etkili olmuştur.
Atina yakınlarında Paiania’da doğdu, İO 12 Ekim 322’de Kalaureia’da öldü. Atina sitesinin ileri gelenlerinden olan bir kılıç yapımcısının oğluydu. Babasından kalan mirası vasilerinin elinden alabilmek için çocuk yaşta kendini yetiştirmek zorunda kaldı. Dönemin ünlü hukukçu ve hatiplerinden Isaeus’tan hitabet ve hukuk dersleri aldı. Vasileriyle arasındaki çelişkiyi yasal yollardan çözmeye çalıştı, mahkemedeki konuşmaları hitabet sanatındaki ilk denemeleri oldu. Daha sonraki yıllarda davası olan Atinalılar’ın savunmalarını yazarak büyük bir ün kazandı. İÖ 355’den sonra ise özel davalardaki başarısını kamu davalarında da sürdürdü ve maliye, vergilendirme, idari reform, dış politika gibi konularda başarılı konuşmalar yaptı, Atina Meclisi’nde sağladığı desteğin de sayesinde sitenin siyasal yaşamında etkin bir kişi oldu.
İO 351 yılından sonraki söylevlerinde II. Filip’in başa geçmesiyle artan Makedonya tehlikesi karşısında Atinalılar’ı uyardı. Hitabet sanatını Atina halkını II. Filip’e, daha sonraki yıllarda ise onun yerine geçen İskender’e karşı harekete geçirmek için kullandı. Atina sitesinin demokrasi ideallerinin ısrarlı bir sözcüsü oldu. İÖ 338’de Atina’nın ve müttefik sitelerin Khaironeia’da yenilmelerinden sonra da Makedonya’ nın yayılmacılığına karşı Yunan sitelerinin desteğini almak için çalıştı. Demokrasi için yaptığı hizmetlerden ötürü Demosthenes’e altın bir taç sunulmasına karar verildi, ancak rakiplerinden Aiskhines’in itirazı üzerine durum dava konusu oldu. (“Taç Üzerine”) adlı ünlü konuşmasıyla kendisini savunarak davayı kazandı. Ancak daha sonraki yıllarda gözden düştü. Rüşvet almakla suçlandığı bir davayı kaybedince Atina’yı terketmek zorunda kaldı. İskender’in ölümünden sonra yeniden toparlanmaya çalışan Atinalılar Demosthenes’i yardıma çağırdılar. Ama İÖ 322’de Atina’nın Makedonya tarafından işgal edilmesi üzerine ölüme mahkûm edildi. Kaçtığı Kalaureia’da zehir içerek intihar etti.
Demosthenes’in adını taşıyan altmış kadar söylev vardır ama bunların birçoğunun ona ait olduğu şüphelidir. Kat’Androtionos (“Androtionos’a Karşı”), Kata Timokratos-(“Timokrates’e Karşı”) ve Kat’Aristokratos (“Aristokrates’e Karşı”) gibi kamu davalarına ilişkin söylevlerinde konuyu ustaca sergileyip delil-lendiren güçlü tartışma üslubu kadar sitenin idari ve siyasal yaşamını ilgilendiren konuları kavrayışındaki yeteneği ile de dikkati çeker. Peri Symmorion (Symoira’lı Üzerine”) Hyper Megalopoliton (“Megalopolis’li Üzerine”) adlı Atina’nın dış politikasını ilgilendiren konulardaki söylevlerinde de hitabet sanatındaki ustalığını siyaset adamı olarak geliştirdiği yetenekleriyle birleştirir. Atinalılar’ı Makedonya Kralı II. Filip’e karşı harekete geçirmek için verdiği Kata Philoppo (“Filip’e Karşı”) adlı üç söylev ile Olynthiakoi (“Olynthos’lular Üzerine”) adlı söylevleri siyasal söylevleri arasında en tanınmış olanlarmdandır. Peri korone adlı savunması ise güzel söz söyleme sanatının başyapıtlarından sayılır. Romalı siyaset adamı ve hatip Cicero Peri korone’den çok etkilenmiş, Latince’ ye çevirerek bir de önsöz yazmıştır.
Demosthenes hazırlıksız konuşma yeteneğiyle dikkati çeken bir hatip olmaktan çok, ele aldığı konuyu ayrıntılarıyla önceden inceleyen, tartışmalarını Yunan tarihinden örneklerle zenginleştiren, fikirlerini ölçülü ama ateşli ve coşkulu bir tavırla savunan bir hatiptir. Yüksek ikna gücü, ritimden ve sözün müzikselliğinden yararlanan üslubu ile eski Yunanlı hatiplerin en büyüklerinden biri olarak tanınır. Orta Çağ ve Rönesans Dönemi boyunca da hitabet sanatının baş isimlerinden biri olarak görülmüştür. Demosthenes’ten sonra hitabet sanatı, parçası olduğu siyasal ortamın da yıkılmasıyla Eski Yunan toplumundaki önemini kaybetmiştir.
• YAPITLAR (başlıca): Kat’Androtionos, İÖ 355, (“Androtionos’a Karşı”); Peri Symmorion, İÖ 354, ı(“Symoira’ lı Üzerine”); Kata Timokratos, İÖ 353, (“Timokrates’e Karşı”); Kat’ Aristokratos, İÖ 352, (“Aristokrates’e Karşı”); Hyper Megalopoliton, İÖ 352, (“Megalopolis’li Üzerine”); Kata philippo, (1), İÖ 351, (“Filip’e Karşı”); Pros Phormiona, İÖ 350, (“Phormiona için”); Olynthiakoi, (1 ve 2), İÖ 349, (“Ölynthos’lular Üzerine”); Kata Stephanu Pseudomartyrion, İÖ 349, (“Stephanos’un Yalancı Şahitliğine Karşı”)\ Olynthiakoi, (3), İÖ 348; Peri Eirenes, İÖ 346, (“Barış Üzerine”); Kata Philippo, (2), İÖ 344; Kata Pbillippo, (3), İÖ 341; Peri korone, İÖ 330, (“Taç Üzerine”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi