DERMAN, Halil (1911-1970) Türk, hekim. Özellikle görme fizyolojisine ve pankreas ile böbreküstü bezi hormonlarının etkilerine ilişkin çalışmalar yapmıştır.
Gelibolu’da doğdu, 24 Mayıs 1970’te İstanbul’da öldü. 1937’de İstanbul Tıp Fakültesi’ni bitirip, Edime ve Uzunköprü’de iki yıl kadar sıtma savaş örgütünde çalıştıktan sonra, 1939’da İstanbul Tıp Fakültesi’nde genel fizyoloji asistanlığına getirildi. Öğretim görevini ölünceye değin aynı fakültede sürdüren Derman, 1942’de “Görme Purpuru ve Güneşten Olma Gece Körlüğü” başlıklı teziyle doçent oldu. 1944’te İsviçre’ ye giderek, Zürich ve Basel’de iki yıl süreyle fizyoloji araştırmaları yaptı. 1957’de biyokimya dalında uzmanlık sınavım vererek ertesi yıl üniversite kanalıyla bir yıl için Almanya’daki Freiburg Üniversitesi’ne gönderildi, 1960’ta da fizyoloji profesörlüğüne getirildi.
Derman’m doçentlik tezine konu olan görme fizyolojisine ilişkin çalışmaları, askerlik görevini yaparken, uzun süre bol ışıklı ve güneşli ortamda çalışan erlerde benekli görme kusuruna ve gece körlüğüne eğilim olgusunu gözlemlemesiyle başlamıştı. Bu koşullarda ortaya çıkan görme kusurlarının fazla ışıktan sakınmak ve A vitamini almakla giderilebileceğini saptadıktan sonra, asistanlık döneminde de morötesi ışınların etkisiyle gözde beliren biyokimyasal bozuklukların gene A vitaminiyle tedavi edilebileceğini gösterdi. Zürich Fizyoloji Enstitüsü’nde bulunduğu sıralar merkezi sinir sisteminin ağtabakanm ışığa uyumunu düzenleyici etkisini araştıran Derman daha sonra ilgisini biyokimyaya yöneltti. Böbreküstü bezince salgılanan hormonların karbonhidratımetabolizması üzerindeki etkilerini, mide asitliği ve mide özsuyu salgılanmasıyla ilişkisini araştırdı. Damar sertliği olan hastalarda kolesterolün ve kandaki yağa-ların miktarını belirleyerek damar sertliği ile beslenme arasındaki ilişkileri aydınlatmaya çalıştı. Freiburg Universıtesı’ndeki çalışmalarında da, radyoaktif çinko elementi yardımıyla pankreasın işlevini ve şeker hastalığı tedavisinde kullanılın ilaçlardan nasıl etkilendiğini inceleyerek, pankreasın insülin salgılanmasında çinko iyonunun önemini vurguladı. Ayrıca Türkiye’ de ilk kez su kurbağalarıyla gebelik testi uygulamasını da Derman başlatmıştı.
• YAPITLAR (başlıca): Fizyoloji Dersleri, 1949; Orijinal Hormon Araştırmaları, 1951; Fizyoloji Ders Kitabı, 1958; Özet Fizyoloji, 1961; Moleküler Biyoloji, 1970.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi