DUBÇEK, Alexander (1921-1992) Çekoslovakyalı siyaset adamı. Piyasa ekonomisinin gelişmesine çalışmış, ve Batı ülkeleriyle yakınlaşma politikası izlemiştir.
27 Kasım 1921’de Slovakya’nın Uhrovec kasabasında doğdu, 7 Kasım 1992’de Prag’ta öldü. 1925’te ailesi ile birlikte SSCB’ye gitti. İlk ve ortaöğrenimini Orta Asya’da, Kırgızistan bölgesindeki okullarda yaptı. Ailesi 1938’de tekrar Slovakya’ya dönen Dubçek 1939’da yasa dışı Çekoslovakya Komünist Partisi’ne (ÇeKP) girdi. II.Dünya Savaşı sırasında Slovakya’da Naziler’e karşı yeraltı direniş hareketinde çalıştı. 1951’de Bratislava’da Slo-vakya Komünist Partisi’nin (SKP) merkez komitesi üyesi oldu. Bu sırada Komensky Universitesi’nde hukuk eğitimi gördü. 1953-1955 arasında, Banska Bystrica’dakı parti bölge komitesinin birinci sekreterliğini yaptı. 1951-1955 arasında Çekoslovak Millet Meclisi’nde milletvekili olarak görev yaptı. 1955-1958 arasında Moskova’daki Yüksek Siyasi Etüdler Okulu’nda eğitim gördü ve 1958’de doktora derecesini aldı. Aynı yıl Bratislava’da SKP bölge komitesinin birinci sekreteri oldu; hem SKP hem de ÇeKP’nin merkez komite üyeliğine seçildi. 1962’de SKP merkez komitesi sekreteri, SKP ve ÇeKP’nin yürütme kurulu üyesi oldu. 1963’te SKP’nin birinci sekreteri oldu. 1964’te Slovak Millet Meclısi’ne seçildi. Bu yıllarda Dubçek liberalleşme yanlısı aydınlarla ilişki kurdu ve Slovakya ekonomisinin gelişimine gereken önemin verilmediğini öne sürdü, piy asa ekonomisinin gelişimi için iktisadi politikalar önerdi. Rejim muhaliflerinin hareketlerini örgütleyen Dubçek Ocak 1968’de ÇeKP’nin birinci sekreteri seçildi ve görüşleri doğrultusunda uygulamaya geçti. Dubçek piyasa ekonomisinin gelişimini destekledi ve siyaset alanında rejim muhaliflerine geniş özgürlükler tanıyan politika güttü. Kitle iletişim araçları üzerindeki parti denetimi azaltıldı. Yazarlar Birliği’nin bağımsız bir edebiyat dergisi çıkarmasına izin verildi. Stalin döneminde cezalandırılan kişiler aklandı. “Olanak dahilinde en geniş bir demokratikleşme” için söz veren Dubçek yönetim kurumlarının, mahkemelerin, sendikaların ve iktisadi kuruluşların üzerindeki parti denetiminin azaltılacağını açıkladı.
Dubçek bu politikaları uygularken, SSCB yönetimine, programının Çekoslavakya’nın sosyalizme bağlılığını tehlikeye düşürmeyeceği teminatım vermişti. 22 Mart 1968’de Novotny’nin devlet t başkanlığından istifa etmek zorunda kalışı ve yerine ılımlı General Svoboda’mn geçmesi, daha sonra meclis başkanlığına liberal eğilimli Smrkovsky’nin gelmesiyle yeni hükümet liberal eğilimli üyelerden oluştu. 9 Nisan 1968’de ÇeKP Merkez Komitesi “Çekoslovakya’nın Sosyalizm Yolu” adlı bir programı yayımladı. Programda dini inanç ve düşünce özgürlüğü için yeni garantiler getiriliyor, polisin yetkileri sınırlandırılıyordu. Program, daha geniş bir aday listesi içeren seçim reformunun yanı sıra, özel teşebbüse özgürlük tanınmasını, Batı ülkeleriyle ticaretin artırılmasını ve Slovakya’nın federal bir siyasi yapı içinde yer almasını içermekteydi.
Dubçek’in izlediği politikalar konusunda SSCB ve Çekoslovakyalı yetkililer arasında Cierna’da yapılan konferansta bir sonuca varılamadı. Çekoslovakya 20 Ağustos 1968’de Varşova Paktı’na üye ülkelerin askeri birliklerince işgal edildi. Dubçek’in politikası bırakıldı. 1969’da tüm parti görevlerinden alınan Dubçek Türkiye’ye büyükelçi olarak atandı. Aynı yıl Partiden ihraç edilerek Prag’a geri çağrıldı. Bratislava’da orman idaresi müfettişliğine getirildi. Bratislava’da gözetim altında yaşadı.
Alexander Dubçek, Çekoslovak Komünist Partisi ve Prezidyum üyelerinin topluca istifa etmelerinden sonra 28 Aralık 1989’da oy birliğiyle parlamento başkanlığına seçildi. Kendisine Avrupa Parlamentosu tarafından verilen Saharov Ödülünü alırken, 17 Ocak 1990’da yaptığı bir konuşmada Çekoslovakya’nın gelecekte Avrupa’daki yerini alması için her şeyi yapacağını ve ülkesinin Avrupa Topluluğuna üyeliğinin yalnızca zaman meselesi olduğunu söyledi. 27 Haziran 1990’da yeni seçilen Çekoslovakya parlamentosunun başkanlığına getirildi. Arzu ettiklerine ulaşamadan 7 Kasım 1992’de trafik kazası sonucu öldü.
• KAYNAKLAR: W.Shawcross, Dubçek, 1971; P.Windsor ve A.Roberts, Czechoslovakia, 1968, 1969.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi