FOUİLLEE, Alfred (1838-1912) Fransız, sosyolog ve filozof. Doğabi-limlerinin belirlenimci bulgularıyla geleneksel metafiziği bağdaştırmaya çalışmıştır.
18 Ekim 1838’de La Poueze’de doğdu, 16 Temmuz 1912’de Lyon’da öldü. Douai ve Montpellier liselerinde, Bordeaux Üniversitesi’nde ve 1872-1875 arasında da Paris’teki Ecole Normale’de felsefe okuttu.
Fouillee, V.Cousin’in Tinselci okulundan etkilenen Janet ve Vacherot gibi, doğabilimlerinm artan gücüyle savaşmak yerine, felsefeyi bilimsel bulguları kapsayacak biçimde değiştirmeye çalıştı. Bilimsel Belirlenimcilik’le felsefedeki ahlak konusunu uzlaştırma ereğindeydi.
Fouillee, bu amaçla düşün-güç (idee-force) terimini ortaya atar. Güç onun düşüncesinde çağdaş fizikten alınmış bir kavram olan anlıksal durumlar için kullanılır. Fouillee’ye göre bu güç, bir edim eğilimidir. Düşünce, kendisini edimde gerçekleştirme gizilgücü taşıyan bir güçtür.
Bu yüzden düşünce, edimin nedeni durumundadır. Düşünce anlıksal olgu olduğuna göre, anlıkta fiziksel edimin etkin nedenini oluşturur. Düşün-gücü, bilincin öznel varlığıyla nesnelerin nesnel varlığı arasında aracı konumundadır.
Fouillee, insan tinini ve dolayısıyla insanın toplumsal ortamım değiştirebilecek özellikte olan bu gücü, bilinç olgularının evrensel niteliği olarak görmüştür. Bu kavramın hem tini, hem de doğayı yorumlamaya yeterli olduğu inancındadır. 1872’de yazdığı Liberte et Determinisme’de (“Özgürlük ve Belirlenimcilik) tüm düşüncelerin bir güç olduğunu benimsemenin, özgürlük düşüncesini de benimsemeyi gerektirdiğini savunmuştur. Özgür varlık, kendi seçeneklerini kendisi yaratır. Böylece kendi kendini, belirlenmemiş olarak, edime geçirir.
‘ Psychologie des idees-forces (“Düşün-güçierin Psikolojisi”) yapıtında, tinin tüm yaşamın, özellikle de anlıksal yaşamın, bilinç-ediminden yola çıkarak nasıl geliştiğini gösterir. Anlık ya da bilinç, yalnızca bir gölgeolgu değil edime yönelten bir varlıktır.lstenç, anlak ya da ustan ayrılamaz. İstencin uygulandığı durumlardan onun etkilediği başka varlıklar ve nedensellik gibi anlıksal kategoriler çıkarsamr.
Morale des idees-forces (“Düşün-güçlerin Ahlakı”) adlı yapıtında, Fouillee, güçlü toplumsal yönelim taşıyan bir ahlak anlayışı geliştirdi. Ona göre ahlaka dayalı seçim, düşün-güçlerin, idealler biçiminde ortaya çıkan çekici ya da inandırıcı niteliğine göre belirlenir. Bilinç, yalnızca kendisini değil, başkalarım da ayırt eder, insan yalıtılmış bir yaşam süremeyeceğine göre, Özgeci olmak zorundadır. Bu nedenle anlaka uygun tutum, ancak toplumsal yararlılık ortamında açıklanabilir.
Fouillee, dizgesini îstençci idealizm olarak adlandırmıştır. Metafiziği, fiziksel olarak kavranabilen-le sınırlayarak, Belirlehimciiik’le çelişmediğini göstermeye çalışmıştır.
• YAPITLAR (başlıca): Liberte et determinisme, 1872, (“Özgürlük ve Belirlenimcilik”); La Science sociale contemporaine, 1880, (“Çağdaş Toplumbilim”); L’Evolutio-nisme des idees-forces, 1890, (“Düşün-güçlerin Evrimi”); Psychologie des idees-forces, 1893, (“Düşün-güçlerin psikolojisi”); Morale des idees-forces, 1908, (“Düşün-güçlerin Ahlakı”).
• KAYNAKLAR: A.G uyau, La philosophie et la sociologie d’Alfred Fouillee, 1913; D. Parodi, La Philosophie contem-poraine en France, 1919.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi