DISRAELI, Benjamin (1804-1881) İngiliz devlet adamı ve yazar. İki kez başbakan olmuş, Muhafazakâr Parti’ yi bir kitle örgütü haline getirmek için çaba harcamıştır.
21 Aralık 1804’te Londra’da doğdu, 19 Nisan 1881’de aynı kentte öldü. İtalya’dan göç eden bir Yahudi ailesinin çocuğudur. Baba D’Israeli, Yahudi cemaatiyle arası açıldığından, Benjamin’i 1817’de Hıristiyan olarak vaftiz ettirdi. 1858’c kadar Yahudiler’in Ingiliz Parlamentosu’na girmeleri yasaktı. Bu nedenle babasının bu davranışı ilerde genç Benjamin’in kişiliğine yön verecek en önemli etken oldu.
Babasının bilim ve edebiyat çevrelerinde tanınmış ve sevilmiş olması Benjamin’in de bu ortam içinde yetişmesini sağladı. Genç yaşta edebiyatla ilgilendi. 17 yaşındayken bir avukat yanında kâtip olarak çalışmaya başladı. Ancak bu işle yetinmeyip iş çevrelerinde spekülasyonlara girişti ve sonuç olarak ağır bir borç yükünün altına girdi.
Siyasal yaşamı
1831’de politikaya atılmaya karar verdi. Ailesinin seçim bölgesi olan High Wycombe’dan parlamentoya girebilmek için üç kez bağımsız aday olarak seçimlere katıldı. 1832-1835 arasındaki bu seçimlerde başarı sağlayamayınca bir partiye katılmaya karar verdi. 1835’te Muhafazakâr Parti’ye girdi.O günlerde Muhafazakâr Parti bir arayış içindeydi. Partinin, canlılık kazanması için, genç yeteneklere ihtiyacı vardı. Aranılan özellikleri kişiliğinde toplayan Disraeli, konuşma sanatındaki ustalığı ve kendine güveni ile dikkati çekti. 1837 ara seçimlerinde Maidstone seçim bölgesinden parlamentoya girdi.
“Genç İngiltere ” grubu
1841 genel seçimlerini Muhafazakârlar kazanınca, Disraeli, hükümette kendisine de yer verilmesini istedi. Ancak parti önderi Peel bu isteği geri çevirdi. Partinin yönetimini elinde bulunduran grupla Disra-eli’nin temsil ettiği yeni ve genç akım arasındaki çelişki böylece ortaya çıkmış odu. “Genç İngiltere” adlı bu grup PeePm yöntemlerine karşı çıktı. Muhafazakâr Parti’nin Peei’in kısa vadeli stratejisine göre değil, ilkelere ve programlara göre yönetilmesini savundular. Onlara göre parti inandırıcı ilkelerden oluşan sağlam bir temele oturtulmalıydı. Muhafazakârlar süregelen durumun kısır savunucuları olmamalıydılar. Romantik bir düşünce akımı olan “Genç Ingiltere” grubu, kraliyetle halkın birlikte İngiltere’yi avakta tutacağına inanıyor ve bunların birbirlerine kenetlenerek Ingiltere imparator!uğu’nu yüceltecekleri görüşünü benimsiyordu. Bu nedenle Muhafazakâr Parti’nin daha geniş bir tabana yayılması gerekiyordu.
Disraeli, Pcel Muhafazakâr Parti’nin önderi olarak kaldıkça kendisinin vükselemeveeeğını bılıvordu. Peel’i devirme fırsatı 1846’da ünlü “Tahıl Yasaları” tartışması sırasında doğdu. Peel. sollardır tahıl ithalini zorlaştıran vergileri düşürmeyi tasarlıyordu. Bu ise Muhafazakâr Parti’nın geleneksel dayanağı olan büyük toprak sahiplerinin çıkarlarına ters düşüyordu. Disraeli bu son derece duvarlı konu ile ilgili olarak politik koşullan iyi değerlendirdi. Fecîde karşı zorlu bir polemiğe girişti. Pcel tahıl vergilerim düşürmeyi başardı, Sakat Haziran 1846’da istifa etmek zorunda kaldı.
Bir süre sonra Disraeli Muhafazakâr Parti içinde daha da ilerleyerek 1848’ d e Parti’nin önderi oldu. Parti oy hakkı ve sosyal reform konularında atılmalar yaptı. Disraeli’ye göre bu ıkı konu Muhafazakârların rakibi Liberal Parti’ye bırakılmamalıydı. 1867’de önerdiği yeni seçim yasası tasarısını parlamento onayladı. Bu yasa ile oy hakkını kısıtlayan “İC Sterlinlik mal varlığı” barajı kaldırıldı. Böylelikle seçmen kitlesi iki katına çıkarıldı. 1868’de Disraeli başbakan oldu. Ancak partisi aynı yıl içindeki seçimlerde başarısız oldu.
Muhafazakârlardı! başında Disraeli, Liberallerim başında ise Gladstonc vardı. Disracli’nin Kraliçe Victoria ile yakınlığı ona büyük avantajlar sağlaşacaktı. Kraliçe ile Disraeli en çok Gladstone’a karşı duydukları tepkide birieşiyorlardı. 1874’te Disraeli ikinci kez başbakan oldu. 1875’te Muhafazakârlar’m çıkarttığı ağır sanayi merkezlerinde işçilerin barınma koşullarını düzenleyen sosval reform yasasıyla Liberallerim getirdiği uygulamalar aşılmış oluyordu. Kamu sağlığı ve sendikalarla ilgili yasalar da bu dönemde parlamentodan geçirildi.
Dış politikası, Kıbrıs’ın Ingiltere ‘ye bağlanması
Disraeli Ingiliz Imparatorluğu’nun büyüklüğünü ve gücünü artırmaya vönelik bir dış politika izledi. Ona göre, büyük tehlike Rusya idi. Ingiltere ile Hindistan arasındaki bağlantının korunması gerektiğini savundu, i 875 Süveyş Kanalı sorunuyla ilgili girişimleri sonunda Mısır Hıdivi İsmail Paşa’mn Sıivevş Kanalı Şirketi’ndekı hisselerim Ingiliz hükümeti satın oldu. BövleceDisraeli’nin yoğun çalışmaları sonucunda Ingiltere bu önemli su yolunun denetimini elde etmiş oldu. Disraeli,Rusva’ya karşı bir tampon olarak Osmanlı imparatorluğu’nun korunması gerektiğini savunuyordu. 1 877’de Disraeli, Rusya’ya karşı savaşa girmesi için Osmanlı hükümetim etkilemeye çalıştı. Ingiltere para ve silah yardımı yapacak, gerekirse asken yardımını da esirgemeyecekti. 1877-1878 Osmanh-Rus Savaşı’nda bunların hiçbiri gerçekleşmedi. Savaş Osmanlılar’ın yenilgisiyle sonuçlandı. Ingiliz hükümetinin ıç çekişmeleri ve Disraelı’nm özellikle Dışişleri Bakanı Salisbury’e söz geçirtmemesi sonucu Rus orduları AyaStefanos’â Yeşilköy(kadar geldiler. 3 Mart 1878’de Aya Stefanos Antlaşması imzalandı. Ingiliz hükümetinin bu antlaşmayı Ruslari la görüşeceğini açıklaması üzerine Ruslar antlaşmanın içerdiği katı koşullan daha da sertleştirdiler.
Kıbrıs Adası’nın İngiliz İmparatorluğu’na katılması .Disraeli’nm başbakanlığı yıllarında gerçekleşti. Hindistan yolunu korumak için Disraeli Mart 1878’de
II.Abdülhamıd’e Kıbrıs’ın “geçici bir süre için” İngiltere tarafından yönetilmesini önerdi. Abdülhamid’in Ingiltere’ye karşı duyduğu kuşku bu öneriden sonra daha da arttı. Ancak artan baskılara karşı koyamayınca 4 Haziran 1878’de Kıbrıs Antlaşması imzalandı.
Aya Stefanos Antlaşması 13 Haziran 1878’de toplanacak olan Berlin Kongresi’nin gündemini de içeriyordu. Bu kongreye Disraeli İngiltere’den baş delege olarak katıldı. Ingiltere açısından kongrenin sonuçlan “Disaeli’nin zaferi” olarak tanımlanmıştır. Gerçekten de Rusya’nın özellikle Bulgaristan konusunda Aya Stefanos Antlaşmasında yer alan sert koşulları yumuşatıldı. Ama konferansta gene de en çok zarar gören Osmanlı Devleti oldu.
Önemi
Disraeli iç politikada sağın geniş bir tabana oturması gereğini vurgulayarak Muhafazakâr Parti’ye yeni bir boyut kazandırmış oldu. Kitle tabanı olan sağır,, aydın azınlığından oluşan sağdan daha da güçlü olduğunu ilen sürdü. Disraeli, politik görüşlerine yazdığı romanlarında da geniş yer vermiştir. Bunların en önemlisi “Genç Ingiltere” hareketinin dinamiğim konu alan Conıngsby’dır. Ayrıca Yahudıler’in Ingiltere’de seçme ve seçilme haklarınınm olması gerektiğini savunduğu Tancred da önemli kitapları arasındadır. Politik yaşamının ilk günlerini konu alan Endymion ise en son vapıtıdır.
• YAPITLAR (başlıca): Vivian (Mey, 5 cilt, 1826-1827; The Young Duke, 3 cilt, 1831, (“Genç Dük”); Vindication of the Englisb Constitution, 1836, (“Ingiliz Anayasası’nm Aklanması”); The i.etten of Runnymede, 1836, (“Runny- : mede’ın Mektupları”); Connıgsby, 1844; Tancred, 1847; Lord GeorgeBentınck:A Polıtıcal Bıograpby, 1852, (“Lord George Bentınck: Bir Siyasal Yasam Öyküsü”); Endymion. 1880.
• KAYNAKLAR: L.Clarke, Beııjaının Disraeli. 1926; S.R.Graubard, Berke, Disraeli, and Churchıll, 1961; A.Maurois, Vei de Disraeli, 1927; W.W.Monypennv vc G.E. Bıtkie, The Life of Benjamin Disraeli, Earl of Beauconsfield, 6 cilt, 1910-1920.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi