FRANKLİN, Benjamin (1706-1790) ABD’li bilim, siyaset ve devlet adamı. Amerikan Bağımsızlık Savaşı’nın önderlerindendir. Elektrik alanında yaptığı bilimsel çalışmaları ve buluşlarıyla da tanınmıştır.
17 Ocak 1706’da Massachussets Eyaleti’nin Boston kentinde doğdu, 17 Nisan 1790’da Philadelphia’ da öldü. Ingiliz asıllı yoksul bir sabun ve mum imalatçısının 17 çocuğundan biriydi. İlköğrenimini tamamladıktan sonra, bir matbaa sahibi olan ağabeyinin yanında işçi olarak çalışmaya başladı. Boş zamanlarında, çok sayıda kitap okuyarak kendisini geliştirdi. 1723’te evinden ayrılarak Phiiadelphia’ya gitti. Bu kentte matbaa işçiliği yaparak yaşamını kazanmaya başladı. 1724’te Philadelphia valisinin özendirmesiyle, Londra’daki matbaacılar ve kitapçılarla ilişki kurmak üzere İngiltere’ye gitti. Londra’da kaldığı 18 ay süresince matbaacılık bilgisini artırdı ve İngiliz yazarlarla tanıştı.
Toplumsal ve siyasal etkinlikleri
Franklin Amerika’ya döndükten sonra arkadaşlarıyla birlikte Junto adlı bir kulüp kurdu. Üyelerinin ahlaki, siyasi ve felsefi bilgilerini artırmak, iş dünyasındaki gelişmelerle ilgili bilgi alışverişi sağlamak amacıyla kurulan bu örgüt, Pennsylvania’da birçok toplumsal hizmet örgütünün kurulmasına da ön ayak oldu. Franklin’in çabalarıyla kentte gönüllü bir itfaiye örgütü, bir kitaplık, bir sigorta şirketi, bir lise ve bir hastane kuruldu.
Bu çalışmalarıyla Pennsylvania’da tanınan ve sevilen bir kişi durumuna gelen Franklin, 1729’da arkadaşlarının yardımıyla kendisine ait bir matbaa kurarak Pennsylvania’nm kâğıt parasım basma işini üstlendi. Birkaç yıl içinde New Jersey, Delaware ve Maryland kolonilerinin kâğıt paralarım da basmaya başladı. Franklin yayın alanındaki etkinliklerini, 1730-1748 arasında yayımladığı Pennsylvania Gazet-te ve 1732-1757 arasında yayımladığı Poor Richard’s Almanac adlı süreli yayınlarla sürdürdü: Bu dönemde Latince, Fransızca, İspanyolca dillerini öğrendi, değişik konulardaki bilgisini derinleştirdi ve felsefe ile toplumsal konulardaki kitaplarını yayımladı.
Aynı dönemde siyasetle de ilgilenmeye başlayan Franklin, 1736’da Pennsylvania Yasama Meclisi’nin kâtipliğine atandı. 1751’e değin süren bu görevi sırasında, Pennsylvania’yı olası bir İspanyol ya da Fransız işgalinden korumak üzere yerel bir milis örgütünün, Amerikan Felsefe Derneği’nin ve daha sonra Philadelphia Üniversitesi adını alacak olan Philadelphia Akademisi’nin kurulmasına katkıda bulundu.
Bilimsel çalışmaları
Franklin uzun yıllardır yapmak istediği bilimsel çalışmalara yönelmek amacıyla 1748’de iş yaşamından uzaklaştı. Birkaç arkadaşıyla birlikte elektrik konusunda yaptığı araştırmalar sonucunda kondansatörü buldu ve şimşeğin elektrikten oluştuğunu ortaya çıkardı. Ayrıca paratoner yapma düşüncesini geliştirdi ve Franklin Sobası olarak bilinen bir ısıtma aygıtını yaptı. Bilimsel çalışmalarıyla ilgili makalelerini, 1751’de yayımlanan Experiments and Observations on Electricity, (“Elektrik Üzerine Deneyler ve Gözlemler”) adlı kitapta bir araya getiren Franklin, bilime yaptığı katkılar nedeniyle 1756’da Londra’daki Kraliyet Derneği’nin üyeliğine seçildi.
Siyasi yaşamı
Franklin’in 1751’de Pennsylvania Yasama Meclisi’ne seçilmesi uzun yıllar sürecek siyasi yaşamının başlangıcı oldu. 1753’te Amerikan Postalan işletmesinin genel müdürlüğüne getirildi. Franklin, meclis üyeliğinin ilk yıllarında, 1682’de Pennsylvania Kolonisi’ni kuran Pentı ailesinin bu bölgedeki çıkarlarını savunan Property Party’ye (Mülkiyet Partisi) karşı mücadele eden Quaker Partisi’nin yanında yer aldı. Penn ailesinin topraklarının vergilendirilmemesine karşı çıktı. 1754’te Albany Yasama Meclisi’ne, değişik kolonilerin temsilcilerinden oluşan bir genel meclis kurma ve Fransızlar’a karşı ortak savunmanın örgütienmesi konularını içeren bir “Birlik Planı” sundu. Bu plan Albany Yasama Meclisi tarafından kabul edildiyse de, böyle bir birliğe hazır olmayan diğer kolonilerin yasama meclisleri ile planı fazla demokratik ve ayrıcalıklı bulan İngiltere tarafından reddedildi.
Franklin, Pennsylvania Yasama Meclisi’nin Penn ailesinin topraklarım vergilendirmek konusunda aldığı kararı bildirmek ve kolonilerin çıkarlarım savunmak üzere, 1757’de meclis tarafından İngiltere’ye gönderildi. Burada, Penn ailesinin sahip olduğu toprakların ancak işledikleri bölümünden vergi alınabilmesine izin veren bir karar aldırabildi. Bu olay ve İngiliz.yetkililerin Amerikan kolonilerinin içişlerinde bağımsız karar almalarına karşı çakm tavırları o zamana dek geçerliliğine inandığı Ingiliz Imparatorlu-ğu’na bağlı özerk bir devlet kurma düşüncesinin olanaksızlığını ortaya çıkardı. Artık, hem sadık bir Ingiliz vatandaşı olmanın hem de Amerika’nın çıkarlarım savunmanın olanaksız olduğunu gören Frank-lin’in Ingiliz yönetiminin meşruiyetine olan güveni sarsıldı. Franklin İngiltere’de kaldığı 5 yıllık süre içinde Kraliyet Derneği’nin toplantılarına katıldı, Oxford ve Edinburg üniversitelerinden doktora derecesi aldı.
1764’te Pennsylvania kolonisinin temsilcisi olarak yeniden Ingiltere’ye gönderilen Franklin, 1768’de Georgia, 1770’te ise Massachussets kolonilerinin temsilciliğini üstlenerek 1775’e değin Ingiltere’de kaldı. Bu süre içinde kolonilerin kendi gümrük oranlarını belirlemelerine engel olan damga vergisi yasasının kaldırılmasını sağladı. İngiliz birliklerinin açtıkları ateş sonucu birçok kişinin öldürüldüğü ya da yaralandığı Boston Katliamı ve İngiltere’nin çay üzerine koyduğu vergileri protesto etmek için çayların denize döküldüğü “Boston Çay Partisi” gibi olayları izleyen dönemde, İngiltere’nin koyduğu baskıcı yasalara karşı muhalefet etti. İngiliz kamuoyuna Amerikan davasını anlatmak için büyük bir çaba gösterdi. 1774’te Massachussets valisi T. Flutchinson’un koloni halklarına hakaretlerle dolu mektuplarını ele geçirerek yayımla ması üzerine Avam Kamarası tarafından sorguya çekildi ve posta müdürlüğü görevinden alındı.
Bağımsızlık Savaşı ve sonrası
Franklin 1775’te Bağımsızlık Savaşı’nın başlaması üzerine Amerika’ya döndü. Philadeiphia’ya geldiğinin ertesi günü kentte toplanan ikinci Kıta Kongresi’ne delege seçildi. Kongrenin çeşitli komisyonlarında görev aldı. Ayrıca Amerika’da birleşik bir koloniler federasyonunun kurulmasını savunan yazılar yazarak yandaş kazanmaya çalıştı. Bu sırada, T. Jefferson ve John Adams ile birlikte Amerikan Bağımsızlık Bildir-gesi’nin hazırlanmasına katkıda bulundu.
Franklin, Fransa ile bir barış antlaşması imzalamak ve bu ülkenin Amerika’da sürmekte olan bağımsızlık Savaşı’na mali ve askeri yardım yapmasını sağlamakla’görevlendirilerek 1776’da John Adams’la birlikte Fransa’ya gitti. Franklin ve Adams, Fransız dışişleri bakanı ile yaptıkları gizli görüşmeler sonucunda, bu ülkedeki İngiliz dış politikasının etkilerini kırmaya yönelik çabalarının ve Amerika’da İngiliz güçlerine karşı kazanılan askeri üstünlüğün yardımıyla, 1778’de Fransa ile bir barış antlaşması imzalamayı başardılar. Bu antlaşma ile önemli miktarlarda mali ve askeri yardım sağlandı. 1783’te İngiltere’nin Amerika’nın bağımsızlığım tanımasıyla sonuçlanan barış
antlaşmasının imzalanmasına da büyük katkılarda bulunan Franklin, bu tarihten sonra 2 yıl daha Fransa’da kalarak Fransa ile ABD arasında ticari antlaşmaların imzalanmasına çalıştı ve Fransa’da Birleşik Devletler’in temsilciliğini yaptı.
Franklin 1785‘te ABD’ye döndükten sonra, Amerikan Bağımsızlık hareketine yaptığı katkılar nedeniyle Pennsylvania Yürütme Meclisi’nin başkanlığına getirildi. Uç yıl süren bu görevi sırasında köleliğin kaldırılmasını,tek meclisli bir yasama organının oluşturulmasını ve yürütme görevinin bir başkan yerine bir komite tarafından yerine getirilmesini sağlayacak bir anayasanın hazırlanmasını savundu. 1788’de siyasi yaşamdan çekilen Franklin, çok geçmeden öldü.
• YAPITLAR (başlıca): A Dissertatıon on Liberty and Necessity, Pleasure and Pain, 1725, (“Özgürlük ve Zorunluluk, Zevk ve Zahmet Üzerine Bir Tez”); Articles of Belief and Acts of Religion, 1728, (“İnanç ve Din Kuralları Üzerine Makaleler”); A Modest Enqniry into the Nature and Necessity of a Paper Currency, Î729, (“Kağıt Paranın Doğası ve Zorunluluğu Üzerine Alçakgönüllü Bir Araştırma”); Experiments and Observations on Electricity, 1751, (“Elektrik Üzerine Deneyler ve Gözlemler”); The Inte-rest of Great Britain Coıısidered leıth Regard to Her Colonies and the Acquisition of Canada and Guadeloupe, 1760, (“Büyük Britanya’nın Kolonileri Konusundaki Çıkarlarının Değerlendirilmesi ve Kanada ile Guadalupe’un Kazanılması”); Autobioeraphy, (ö.s.), }. Bieelovc (der.), 3 cilt, 1868, (“Otobiyografi).
• KAYNAKLAR: W.C. Bruce, Benjamin Franklin, Self Revealed, 2 cilt, 1917; R.M. Eiselen, Franklin’s Political Theories, 1928; B. Fay, Franklin, the Apostle of Modern Times, 1929; P.L. Ford, The Many Sided Franklin, 1899; J.T. Morse, Benjamin Franklin, 1889; V7.A. Wetrel, Benjamin Franklin as an Economist, 1895.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi