FINLAY, Carlos Juan (1833-1915) Kübalı hekim. Sarıhummanın bir tür sivrisinekle taşındığım göstererek bulaşıcı hastalıklarda “ara hayvan” kavramını ortaya atmıştır.
3 Aralık 1833’te Puetro Principe’de (bugün Camaguey) doğdu, 20 Ağustos 1915’te Havana’da öldü. Babası İskoç, annesi Fransız’dı. İngiltere ve Fransa’daki öğrenim yıllarından sonra ABD’ye geçerek, 1855’te Philadelphia’daki Jefferson Tıp Koleji’ni bitirdi. Daha sonra Küba’ya döndü ve Havana’da serbest hekim olarak çalışmaya başladı. Peru, Trini-dad ve Fransa’daki çeşitli hastanelerde araştırmalar yaptıktan sonra, 1870’te kesin olarak Küba’ya yerleşip adadaki sağlık sorunlarının çözülmesinde ve bulaşıcı hastalıklarla savaşılmasmda çaba gösterdi.
1879’da, Küba’ya gelerek sarıhummamn nedenlerimi araştıran ABD’li bir tıp ekibinin çalışmalarına katılan Finlay, bir süre sonra hastalığın, adada çok yaygın olan çizgili sinekle (Stegomyia fasciata ya da Culex fasciatus, bugünkü adıyla Aedes aegypti) taşındığını ortaya koydu. Sarıhummaya yakalanmış kişilerin kanını emen bu sinek, hastalık yapıcı virüsü hiçbir değişikliğe uğratmadan sağlıklı kişilere taşıyor, sineğin hortumu tıpkı kirli bir enjektör gibi hastalığın bulaşmasına neden oluyordu. Finlay’in 1881 Ağustosu’nda Havana Bilimler Akademisi’ne sunduğu bu önemli buluşu, birçok deney ve gözlemle kanıtlanmış olmasına karşın, bilim çevrelerince yirmi yıla yakın bir süre kabul edilmedi. Ancak 1901’de, Havana’da toplanan Uluslararası Sağlık Konferansı’nda Walter Reed’in, Finlay’in bulgularını doğrulayan bir rapor sunmasından sonra benimsenebildi.
İspanya-Amerika Savaşı sırasında 1898’de*Küba’ ya çıkan ABD kuvvetlerinde görev alan Finlay, sonradan sivrisineklerle savaş kampanyasını başlatmak üzere girişimlerde bulundu ve ABD’nin Küba’ daki sağlık işleri yetkilisince desteklenen bu önerisi sivrisinekleri yok etme programının yürürlüğe konulmasıyla sonuçlandı. Kapsamı Panama’ya dek yaygınlaştırılan bu uygulama sonucunda, Antil Adaları’nı yıllarca kasıp kavuran hastalık yok olmaya yüz tuttu.
1902’de Küba Cumhuriyeti’nin kurulması üzerine halk sağlığı çalışmalarının başına getirilen Finlay’in onuruna, devlet eliyle, Finlay Tropikal Hastalıklar Araştırma Enstitüsü kurulmuştur.
• YAPITLAR (başlıca): Obras Completas, 4 cilt, 1965-1970, (“Toplu Yapıtlar”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi