FO, Dario (1926) İtalyan oyun yazarı, yönetmen ve oyuncu. Güncel siyasal olaylardan yola çıkarak yazdığı güldürülerle, İtalya’da büyük yığınlara ulaşabilen etkili bir tiyatro türü yaratmıştır.
Varese’de San Giano kasabasında doğdu. Milano’da mimarlık öğrenimi yaparken yazdığı siyasal yergi skeçleriyle güldürü türündeki ustalığım ortaya koydu. Kabare gösterilerinin başarı kazanması üzerine radyoda on sekiz hafta süren bir monologlar dizisi yayımladı. Güldürülerinin güncel sorunlardan kaynaklanması ve kışkırtıcı bir nitelik taşıması yüzünden sık sık resmi makamların kovuşturmasına uğradı. Bir süre Parenti ve Durano gibi yazar ve oyuncularla oluşturduğu bir toplulukla çalıştıktan sonra, 1958’de, karısı Franca Rame ile birlikte Dario Fo-Franca Rame topluluğunu kurdu. “Burjuva güldürüleri” adını verdiği bir dizi oyunu on yıl süreyle İtalya’nın değişik yerlerinde sundu.
Bu döneminin oyunları arasında 1959’daki Gli arcangeli non giocano a flipper, (“Büyük Melekler Langırt Oynamaz”), 1964’teki Settimo: ruba un po meno, (“Yedinci Emir: Daha Az Çal”) gibi yapıtları sayılabilir. Bu oyunlarda İtalyan hükümeti, emperyalizm ve Katolik Kilisesi açıkça eleştiriliyordu. Bu nedenle, Fo ile Rame’nin İtalyan Radyo ve Televizyo-nu’ndaki çalışmaları yasaklandı. Bunun üzerine karı koca İtalyan Komünist Partisi’nin Kültür Kolu’yla anlaştılar. Nuova Scena adlı yeni bir topluluk kurarak fabrikalarda, işçi derneklerinde temsil verdiler. Daha sonra Komünist Partisi’ni reformist ve bürokratik olmakla suçlayarak anlaşmalarım bozdular ve II Colletivo Teatrale La Commune adlı yeni bir topluluk kurdular. Bu topluluk kiralık salon bulamamak, kaçırılma tehdidi, hapis cezası ve benzeri engellemelere karşın çalışmalarını sürdürdü ve izleyicilerin büyük desteğini kazandı. Dario Fo Avrupa’nın öbür ülkelerinde de çok ilgi gören İtalyan tiyatro adamlarından biri durumuna geldi.
1997 yılında Nobel Edebiyat Ödülü’ne layık görülen 71 yaşındaki Fo’nun eserlerinin, Ortaçağ soylularının iktidarını eleştiren ve ezilenleri koruyan yapısı nedeniyle bu ödüle değer görüldüğü belirtilirken toplumda adaletsizliğe ve suistimallere kimi zaman komik, kimi zaman ciddi yaklaşımlarla dikkat çektiği kaydedildi.
• YAPITLAR (başlıca): Gli arcangeli non giocano a flipper, 1959, (“Büyük Melekler Langırt Oynamaz”); Aveva due pistole congli occhi bianchi e neri, 1960, (“İki Tabancasıyla Beyaz ve Siyah Gözleri Vardı”); Mistero Buffo, 1968; L’operaio conosce 300 parole, il padrone 1000 per questo lui e padrone, 1969, (“İşçi 300 Kelime Biliyor, Patron 1.000, Patron Oluşu da Bundan”); Morte accidentale di un anarchico, 1970, (“Bir Anarşistin Rastlantı Sonucu Ölümü”); Non si paga non si pagal, 1974, (“Ödemiyoruz, Ödemeyeceğiz!”).
Ödülleri
- 1981 Sonning Ödülü
- 1986 Obie Ödülü
- 1997 Nobel Edebiyat Ödülü
- 1997 İtalya Kültür ve Sanat Altın Madalyası (Devlet madalyası)
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi