EBU’L-FAZL ALLÂMÎ (1551-1602) Hint-Türk devlet adamı ve tarihçi. I. Ekber’in kurduğu dinin başrahipliğini yapmış, onun dönemini anlatan önemli yapıtlar vermiştir.
25 Ocak 1551’de Agra’da doğdu, 22 Ağustos 1602’de Narvar yakınlarında öldü. Hindistan’ın Nagor kentine yerleşen Arap asıllı bir aileden gelen Ebu’l -Fazl’ın babası din bilgini Şeyh Mübarek Nago-rî, büyük kardeşi şair Şeyh Feyzi idi. Küçük yaşta dinsel konularla ilgilinmeye başladı, ilk derslerini babasından aldı. 15 yaşından sonra ders vermeye başladı, bir yandan da Tibet lamalarının, Çinli bilgelerin, Portekizli rahiplerin düşüncelerini incelemeye başladı. Başka dinlere olan ilgisi, babası, kardeşi ve ulema tarafından tepkiyle karşılandı.
1573’te Şeyh Feyzi’nin yardımıyla Hint-Türk hükümdarı I.Ekber’le tanıştı ve hükümdarın kâtibi olarak Mütemenü’d-devle sanını aldı. Ekber’in “Sulh-i Küll” (genel barış) ilkesinden yola çıkarak kurduğu yeni dinin başrahibi oldu, kardeşi Şeyh Feyzi ile Ekber’in Müslümanlık’a olan inancını yok ettiği gerekçesiyle suçlandı. 1585’te emrine 1000 kişi verilen Ebu’l Fazl, ertesi yıl Dehli’ye (Delhi) Şah Ali Meram’ın yanma ikinci vali olarak gönderildi.
1592’de Dekkan valisi oldu ve buyruğundaki görevli sayısı iki katma çıkarıldı. Ebu’l Fazl’a 1600’de 4000 atlı verildi. Komutanlığı sırasında birçok çarpışmada başarılı oldu ve bu arada Azimgarh kalesini aldı. Bu başarıları Ekber’in oğlu Şehzade Selim’ i (Cihangir I) tedirgin ediyordu. Ekber, 1602’de Ebu’l-Fazl’ı saraya çağırdı. Bunu öğrenen Selim, Ebu’l-Fazl’la arası açık olan Racputana racası Nersengehdiv ile anlaştı ve yolda pusu kurarak onu öldürttü.
Ekber’le tanışmasını “ikinci bir doğuş” olarak niteleyen Ebu’l-Fazl Allâmî bundan sonra babası Şeyh Mübarek’le birlikte, Hindistan’da İslam dininin başı olmaya çalışan Ekber’in ulema ile olan- ilişkisinde başlıca yardımcısı,’dinsel konularda akıl hocası oldu,
Ekber’in İslam dini dışıdaki düşüncelerini ayrıntılı biçimde inceleyerek “herkesle barış ve tüm insanlara saygı” ilkelerinden yola çıkan yeni dinin kurulmasında etkili oldu. Savunucusu ve başrahibi Ebu’l-Fazl’ın ölümüyle zayıflayan bu yeni din Ekber’in ölümünden sonra tümüyle unutularak ortadan kalktı.
Ebu’l-Fazl’m kaleme aldığı Ekbername adlı kitap Babür’den (1494-1530) Mart 1602’yedeğin uzanan dönemin siyasal olaylarını, Ekber’in düşünce ve amaçlarını anlatır. Ekbername, Ekber döneminin ayrıntılı bir tarih olduğu için önemlidir. Diğer önemli bir yapıtı Ayin-i Ekberî ise Ekber döneminin kurumlan, devletin genel durumu, gelir giderleri, Hindistan’ m o dönemdeki coğrafi ve toplumsal özellikleri konusunda ayrıntılı bilgiler verir.
• YAPITLAR (başlıca): Ayin-i Ekberî, (ö.s.), 1872; Ekbername, (ö.s.), 1877-1878; Mektubat-ı Allamı, (ö.s.), ty; Inşa-yı Ebü’l Fazl, (ö.s.), ty.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi