EUKLEİDES [Megaralı] (İÖ 440-360) Yunanlı filozof. Elea Okulu’yla Sokrates’in görüşlerini bağdaştırmaya çalışmıştır.
Megara’da doğdu, Atina’da öldü. Yaşamı konusunda yeterli bilgi yoktur. İlkin Parmenides’in yanında öğrenim gördü. Sonra Megara’dan Atina’ya giderek Sokrates’in derslerini izledi; hocası ölüm yargısına çarptırılınca, onun son konuşmalarını derledi.
Eukleides, Sokrates’in öğrencisi olmasına ve onun tartışma yönteminden etkilenmesine karşın, Elea Okulu’na bağlı kalmıştır. Bu görüşler doğrultusunda Megara’da açtığı okula, 399’da Sokrates’in ölümünden sonra Atina’dan kaçan öğrenciler sığınmıştır. Platon’un da aralarında bulunduğu bu öğrencilerin katılmasıyla Eukleides’in okulu, yeni bir düşünce odağı durumuna gelmiştir.
Eukleides ve öğrencileri, daha sonra Stoacılar’ı etkileyecek olan bir mantık geleneği kurdular. Elea’lı Zenon’un biçimlendirdiği diyalektik yöntemi uygulayarak paradokslara dayalı bir mantıksal irdeleme ve soru-yamt türünden bir tartışma yöntemi geliştirdiler. Bu yöntemde, Sokrates gibi, öncüllere değil, sonuçlara saldırmayı savundular. Eukleides’e göre, karşılaştırılan iki nesne, birbirine benzer değilse, karşılaştırılmamalıdır. Benzerse, benzerlikleri değil, nesnelerin kendileri irdelenmelidir.
Felsefeye, Elea Okulu’nun varlık tektir ilkesini benimseyerek giren Eukleides, bu devinimsiz ve sonsuz birliğin “iyilik” olduğunu öne sürdü. Bunun karşıtı olan değişkenlik ve kötülük ise varlıkla ilgili değildir, iyilik, değişimsiz olmasına karşın, türlü biçimlerde görülebilir, türlü adlar alabilir: Tanrı, bilgelik, us, erdem.
Görüşlerinde Parmenides’in varlığın birliği, Sokrates’in us görüşü, Platon’un idealar kuramının izleri bulunan Eukleides, Aristoteles felsefesinde önemli yer tutan üç-edim ayrımım şöyle yorumlamıştır: Gücün olduğu yerde edim yoktur. Bunlar bir nesnenin iki ayrı adıdır. Var olan değişmez, olmayan ise var olamaz. Eukleides, yalnızca düşüncelerin gerçek olduğunu savunur, insan ise görüntüdür. Bu yüzden, kimsenin görüşü tümüyle doğru olamaz.
Eukleides, geliştirdiği tartışma yöntemini araçtan çok amaç durumuna getirdiği için, soyut safsatacı olmakla suçlanmıştır. Ardıllarınca kavgacı (eristikon) olarak adlandırılmıştır. Platon, Theaetetos diyalogunda Eukleides’i konuşturarak onun Sokrates’den etkilendiğini göstermeye çalışmıştır.
• YAPITLAR (başlıca): Altı Diyalog (Lamprios, Aischines, Phoinix “Anka Kuşu”, Kriton, Alkibiades, Erotikos “Aşk Üzerine”), (ty).
• KAYNAKLAR: A.H. Armstrong, An Introduction to Ancient Philosopby, 1949; Diogenes Laertius, Leben und Meinungen berükmter Pbilosophen, (Almanca), 1967-E.Zeller, Die Pbilosophie der Griechen, 1922.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi