FILARETE (ykş. 1400-1469) İtalyan, mimar ve heykelci. Yapıtlarıyla Erken Rönesans dönemi sanatının yayılmasında etkili olmuştur.
Antonio di Auerlimo, Floransa’da doğdu, Milano’da öldü. Kendine taktığı Filarete adı Yunanca’da “erdemliliğin dostu” anlamına gelir. Floransa Vaftiz-hanesi’nin bronz kapılarının yapımında Ghiberti’yle çalışırken Papa IV.Eugenius’un ilgisini çekti. 1433’te Papa tarafından Roma’daki Eski San Pietro Kilisesi’ nin bronz ana kapılarım yapmakla görevlendirildi. 1445’te tamamladığı bu kapılar, teknik ve kompozisyon açısından çağdaşı Ghiberti ve Donatello’nun yapıtları kadar başarılı bulunmadıysa da, Roma Üslubundaki ilk Rönesans uygulaması olarak 15.yy Roma mimar ve heykelcilerini etkilemiştir.
Filarete 1450’de kutsal emanetleri çaldığı suçlamasıyla Roma’yı terketmeye zorlanınca Milano’ya gitti, Dük Francesco Sforza’nm hizmetine girdi. 1451-1454 arasında dükün isteği üzerine Sforzesco Sarayı’m gerçekleştirdi. Bu yapısı sonradan başka mimarlar tarafından birçok kez taklit edildi. 1457-1465 arasında, Sforza’nm kurduğu Ospedale Maggio-re’yi tasarladı ve yapının bir bölümünü de gerçekleştirdi. Yapının geri kalan bölümleri 18.yy’da, Filarete’ nin çizimleri uyarınca tamamlandı.
Bergamo Katedrali’ra ve Bellinzona surlarını da tasarlayan Filarete’nin mimarlık alanındaki en önemli çalışması, 1460-1464 arasında yazdığı Trattato d’arc-hitettura (“Mimarlık Tezleri”) adlı 25 ciltlik yapıtıdır. Burada La Sforzinda adını verdiği ideal bir kent modelinden söz etmiş, ayrıca yapıtını sanat tarihi ve Hıristiyanlık dünyasına ilişkin bilgilerle de zenginleş-tirmiştir. Bu çalışması önceleri, Vasari başta olmak üzere, bazı sanatçılar tarafından büyük tepkiyle karşılanmış, ancak sonradan Gotik’e karşı ortaya koyduğu mimarlık öğeleri, düş ürünü biçimler, simetrik kent planı ve yepyeni bir üsluptaki yapıları büyük ilgi çekmiştir. 21 cildi mimarlığa, öteki ciltleri resim ve çizime ilişkin konuları inceleyen bu kitap ancak 19.yy’da yayımlanmıştır.
• YAPITLAR (başlıca): Yapı: Sforzesco Sarayı, 1451-1454; Ospedale Maggiore, 1457-1465, Floransa; Eski San Pietro Kitisesi’nin kapılan, 1433-1445, Roma. Heykel: Marcus Aurelius’un atlı heykelinin kopyası, 1465.Kitap: Trattato d’architettura, (ö.s.), 25 cilt, (“MimarlıkTezleri”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi