FREYRE, Gilberto (1900-18 Temmuz 1987) Brezilyalı sosyal bilimci. Brezilya’da çağdaş sosyolojinin kurucusudur.
Gilberto de Mello Freyre, 15 Mart 1900’da Pernambuco’daki Recife’de doğdu. Ortaöğrenimini bu kentteki Colegio Americano Gilreath’te tamamladıktan sonra ABD’ye gitti. 1920’de Baylor Üniversitesi’ni bitirdi, 1922’de de Columbia Üniversitesi’nde yüksek lisans derecesi aldı. Bir süre, Avrupa’daki antropoloji ve etnoloji müzelerinde incelemeler yaptı. Ülkesine döndükten sonra dört yıl kadar Pernambuco Eyalet Başkanlığı Sekreteri olarak çalıştı. 1946-1950 arasında Ulusal Meclis’te bağımsız üye olarak yer aldı. 1949’da Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda ülkesini temsil etti. Güney Amerika’nın ilk sosyal antropoloji ve Brezilya’nın ilk çağdaş sosyoloji kürsüsünün kurucusu olan Freyre, konuk profesör olarak ABD ve Avrupa’nın belli başlı üniversitelerinde dersler verdi.
Freyre, sosyolojiden antropolojiye, tarihten siyasete, psikolojiden edebiyata değin pek çok bilim dalıyla yakından ilgilenmiş bir bilim adamı olarak, Brezilya’nın geçmişi ve bugününe ilişkin görüşleriyle, bu alanlardaki araştırmaları etkilemiştir. Birbirini tamamlayıcı nitelikteki iki çalışması Casa-Grande e Senzala (“Efendiler ve Köleler”) ve Sobrados e Mucambos (“Malikâneler ve Kulübeler”) Brezilya’nın toplumsal oluşumunda Portekizli, zenci, Yahudi ve Kızılderililerim rolünü anlatır. Freyre’ye göre, efendiler ve köleler, beyazlar ve siyahlar, Avrupalılar ve Afrikalılar arasındaki kültürel ve toplumsal karşıtlıkların hiçbir zaman ırkçılık düzeyine varmaması, Brezilya’nın melez yapısının ilginç özelliklerindendir. Brezilya feodalizmi, aristokrasi, demokrasi ve anarşinin çeşitli özelliklerini bir arada barındırır. Bu zıtlar birliği, ülkede demokratik bir yapının gelişmesine yardımcı olmuştur. Aynı şekilde, karşıt kültürler arasında, kesin sınırlar olmaması, yani melezleşmeye açık bir yapının varlığı, bu kültürlerin kaynaşmasını ve ataerkil toplum yapısının çözülmesini getirmiştir.
Freyre, 1959’da yayımlanan New World in the Tropics (“Tropikler’deki Yeni Dünya”) adlı kitabında, Portekizlilerim Faslılar’dan, Yahudiler’den ve Katolikler’den aldığı özelliklerin Brezilya’nın sömürgeleşme sürecine etkisini ele alır. Çeşitli dillere çevrilen yapıtları, Brezilya’nın aile yapısı, büyük çiftliklerdeki ilişkiler, siyasal kurumlar, eğitim gibi konularda ayrıntılı bilgileri içerir.
• YAPITLAR (başlıca): Casa-Grande e Senzala, 1933, (“Efendiler ve Köleler”); Sobrados e Mucambos, 1936, (“Malikâneler ve Kulübeler”); New World in the Tropics, 1959, (“Tropikler’deki Yeni Dünya”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi