EİFFEL, Alexandre Gustave (1832-1923) Fransız, mühendis. Çelik yapılarıyla çağdaş mühendisliği olduğu kadar mimarlığı da etkilemiştir.
15 Aralık 1832’de Burgundiya’da Dijon kentinde doğdu, 28 Aralık 1923’te Paris’te öldü. Liseyi bitirdikten sonra eğitimini Paris’te Politeknik Okulu’nda sürdürmek istedi. Ancak buraya girmek bir ön eğitim gerektirdiğinden Ecole Centrale des Arts et Manufac-tures’e yazıldı. 1855’te bu okulu kimya mühendisi olarak bitirdi.
Eğitimini tamamladıktan sonra demiryolu mühendisi Charles Nepveu’nun bürosunda çalışmaya başladı. Yapı mühendisliğine yönelmesine neden olan bu ilk çalışması sırasında bu alanın çeşitli sorunlarıyla karşılaştı, uygulamalarını izledi. Yapı mühendisliğinin hemen her alanında büyük bir deneyim sahibi oldu. 1866’da kendi bürosunu kurdu, burada Nougier ve Maurice Koechlin gibi zamanının önde gelen mühendislerini bir araya getirdi. 1870’lerde demiryolu köprüsü yapımında uzmanlaştı. Gerek uyguladığı yöntemler, gerekse bürosunun özenli çalışması kısa bir sürede ününün yayılmasına yol açtı. Fransa’da ve çeşitli ülkelerde yapılar yaptı, danışmanlıklar üstlendi.
Eiffel’in meteorolojiye olan ilgisi ve yapıların rüzgâr etkilerine karşı dayanıklı olması için yaptığı çalışmalar onu, 1900’den sonra aerodinamiğe yöneltti. Hava direncinin uçmayı nasıl etkilediğine ilişkin çalışmalar yaptı. 1911’de uçak yapımında yararlanılabilecek ilk hava tünelini, 1918’de yapımı tümüyle bu tünelle denetlenmiş ilk uçak olan Breguet LE’yi gerçekleştirdi.
Eiffel’in çalışmaları içinde en önemli yeri demiryolu köprüleri alır. İlk yapıtlarında dökme demir kullanmış, bağlantı noktalarında daha iyi birleşmeler elde etmek amacıyla yeni yöntemler geliştirmiştir. Ancak trenin yaygınlaşması, demiryollarının daha engebeli arazilerden geçirilmesini gerektiriyordu ve bu da daha geniş açıklıklı demiryolu köprüleri anlamına gelmekteydi. Bu sorun karşısında Eiffel dökme demir yerine sanayi üretimi yeni başlamış olan çeliği kullanarak küçük boyutlu profil demirleri bir kafes oluşturacak biçimde perçinlerle birleştirip daha büyük boyutlu taşıyıcılar yaptı. Böylece taşıyıcıların ağırlığı en aza indirilmiş, buna karşılık yüksek bir taşıma gücü elde edilmişti.
Piyasada bulunan hazır profil demirlerinin kullanılmasıyla yapım maliyeti ve süresi azalıyordu. Ayrıca taşınmaları da kolaylaşıyordu. Eiffel bu yöntemi çok çeşitli yapılarda uyguladı.
Çok sayıda düz köprü yaptı. Bunlar görünümlerindeki incelik ve hafiflikle olduğu kadar, çevrelerine uymalarıyla da dikkati çekti. Yapıları oldukça yalındı, düz bir taşıyıcı belirli aralıklarla yerden yükselen ayaklar üstüne yerleştiriliyordu. Ayakların gerektiği kadar sık yapılamadığı uygunsuz zemin koşullarının bulunduğu yerlerde ise, üstünden demiryolunun geçtiği düz taşıyıcıyı bir kemer üstüne oturtma yoluna gitti. En önemli yapıtlarının ikisinde, Maria-Pia Köprüsü’ylt Garabit Viadükü’nde, böyle kemerler kullandı, birincide 160 m, İkincide 165 m gibi o zaman için önemli sayılacak açıklıkları geçti.
Köprülerden başka yapılar için de taşıyıcı strük-türler oluşturan Eiffel, bunlardan bazılarının tasarımını kendi yapmış, bazılarında da başka mimar ve sanatçılarla işbirliğine gitmiştir. Paris’de L.C.Boileau ile birlikte yaptığı Bon Marche adlı büyük mağaza bunlardan biridir. Fransız heykelci Frederic August Bartholdi’nin (1834-1904) tasarladığı ve Fransız hükümetince ABD’ye armağan edilen New York’daki Özgürlük Anıtı’nın taşıyıcı iskeleti de Eiffel tarafından yapılmıştır.
En önemli yapıtı ise, Fransız Devrimi’nin yüzüncü yıldönümü dolayısıyla Paris’te düzenlenen uluslararası serginin simgesi olarak yapılan Eiffel Kulesi’dir. Bu kule dört ayağa oturan kemerler üstünde incelerek yükselen bir çelik konstrüksiyon-dan oluşmaktadır. Ayrı yüksekliklerde bulunan üç katında lokantalar, dinlenme ve gözlem yerleri vardır. Kulenin tüm yüksekliği ise zamanının kimi mühendislerince olanaksız görülen 300 m’ye ulaşmaktadır.
Kulenin tasarımına Eiffel’in bürosundaki ünlü mühendisler, Nougier ve Koechlin de katılmışlar, mimarlık sorunlarının çözümünü ise mimar E. Sau-vestre . üstlenmiştir. 15.000 parça profil demirinin 1.000.000’u aşkın perçinle birleştirilmesinden oluşan yapının montajı 21,5 ayda tamamlanmıştır. Toplam ağırlığı 7.000 tonu bulmaktadır. Kulenin tasarlama ve uygulama aşamalarında 5.300’den fazla ayrıntı çizimi yapılmış, birleşme noktalarındaki oynama payları milimetrenin onda birinden büyük olmayacak bir hassaslıkla hesaplanmıştır.
Yeni bir yapı malzemesi ve yeni bir yapım yöntemi ilk kez böylesine etkileyici ve anıtsal bir yapıda kullanılmaktaydı. Çelik çubuklarla oluşturulan kafesler, büyüklüğüne karşın yapının çok hafif olduğu izlenimini uyandırmakta, yükseldikçe içbükey çizgiler boyunca incelen biçimi de ona büyük bir hareketlilik kazandırmaktadır. Bunlardan daha önemli olan bir başka özelliği, strüktürünün iç ve dış mekânları birbirinden ayıran sınırları ortadan kaldırmasıyla o zamana değin bilinmeyen serbestlikte bir mekân oluşumu yaratmasıdır.
Kulenin yapımı bittikten sonra aralarında mimar ve sanatçıların da bulunduğu bir grup, yapıyı çirkin olduğu gerekçesiyle eleştirmiş, yıkılması için imzalar toplanırken onu güzelleştirmek isteyenler de bu çıplak iskeletin üstünü kaplamayı tasarlayan öneriler ortaya atmışlardır. Yüzyılın başında bakım masraflarının artmasıyla yıkılması yeniden gündeme gelmiş, ancak kulenin üstüne eklenen anten ile kule bir radyo verici istasyonuna dönüştürülerek yıkılmaktan kurtarılmıştır. 1930’da New York’da Chrysler BinasTnm yapılmasına değin dünyanın en yüksek yapısı olma özelliğini taşımıştır.
Eiffel’i öteki çağdaşları arasında öne çıkaran, çağma özgü mimarlık sorunlarını sezmiş olması, yapıtlarında her zaman taşıyıcı strüktür ile biçim arasında bir ilişki, bir uyum kurmasıdır. Yapıtlarını bir süre sonra unutulan mühendislik başarıları olmaktan çıkarıp birer sanat yapıtı durumuna getiren, bu yaklaşımıdır. Eiffel çeliğin, çelik konstrüksiyonların kendilerine özgü bir güzelliğinin olabileceğini göstermiştir. Her zaman, kullandığı yapı malzemelerinin özellik ve niteliklerini ayrıntılı biçimde araştırmış, onları yararlı biçimlere dönüştürecek yapım yöntemleri geliştirmiştir.
• YAPITLAR (başlıca): Yapı: Maria-Pia Köprüsü, 1875-1878, Douro Irmağı üstünde, Porto/Portekiz; Bon Marche Mağazası (Louis Charles Boileau ile), 1876, Paris; Viadük, 1879, Rio Cris Irmağı Üstünde, Portekiz; Grabit Viadükü, 1880-1884, Truyere Boğazı üstünde, Fransa; Özgürlük Anıtı’nm çelik taşıyıcı strüktürü, 1884-1886, New York; Eiffel Kulesi (Nougier, Koechlin ve Sauvestre ile), 1887-1889, Paris. Kitap: La tour de 3 cents metres, 1900; La resistance de l’air, examen des formules et des experiences, 1910.
• KAYNAKLAR: E. Schild, Zwischen Glaspalast und Palais des Illusions, 1967; H. Straub, A History of Civil Engine ering, 1964.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi