FABRICIUS AB AQUAPENDENTE, Hieronymus (1537-1619) İtalyan hekim, cerrah, anatomi ve fizyoloji bilgini. Embriyolojinin kurucularındandır.
20 Mayıs 1537’de Orvieto yakınındaki Acquapendente’de doğdu, 21 Mayıs 1619’da Padova yakınındaki Bugazzi’de öldü. Girolamo Fabrici olan İtalyanca adını, çağının geleneğine uyarak Latince’ye çeviren Acquapendente’li Fabricius, 1550 dolaylarında Padova’ya gitti. Bir süre Yunanca, Latince, mantık ve felsefe okuduktan sonra tıp öğrenimine başladı ve tanınmış anatomi bilgini Falloppio’nun öğrencisi oldu. 1559’da diplomasını alınca serbest hekim olarak çalışmaya başlayan Fabricius’un hastaları arasında, Galilei, I.Ferdinand’m oğlu Carlo de Medici gibi ünlü kişiler bulunuyordu. 1565’te, Padova Universitesi’nde Fallopio’nun ölümüyle boşalan anatomi ve cerrahi bölümü başkanlığına atandı; 1600’de bölüm başkanlığı ömür boyu kendisine verildiyse de, 1609’da anatomi ile cerrahi öğretiminin ayrılması üzerine anatomi bölümünün başkanlığını seçti ve 1613’te,yaklaşık 50 yıl başkanlığını yaptığı anatomi bölümünden emekliye ayrıldı.
Fabricius’un en değerli çalışmaları anatomi ve embriyoloji alanındadır. Anatomiye ilişkin yapıtlarının en önemlisi olan ve 1603’te yayımlanan De venarum ostiolis’te (“Toplardamar Kapakçıkları”), toplardamarlardaki kapakçıkları ayrıntılı bir biçimde tanımlayarak resimlemiş, ancak kanın toplardamarlardan kılcal damarlara geri dönmesini engelleyerek özellikle bacaklardaki kan basıncını düzenleyen bu kapakçıkların gerçek işlevini belirleyememiştir. Gene de Fabricius’un bu çalışması, öğrencisi olan Harvey’ in kan dolaşımını açıklarken yararlandığı temel yapıt olma niteliğiyle önem taşır.
Fabricius’un insan ve hayvandaki dölüt gelişimini incelediği ve ilk kez eteneyi (plasenta) tanımladığı De formato foetu (“Dölüt Oluşumu Üzerine”) ve De formatione ovi etpulli (“Yumurta ve Civcivin Oluşumu Üzerine”) adlı yapıtları, karşılaştırmalı embriyoloji alanını açan öncü çalışmalardır. Bu kitaplardan ilkinde, insanda ve hayvandaki dölüt evresinin son aşamalarını karşılaştırmalı bir biçimde inceleyen Fabricius, ikinci yapıtında da yumurtanın oluşumunu, dölyatağının işlevini, civcivin gelişimini anlatmıştır. Değişik etene tiplerini sınıflandırdığı bu çalışmasında, dölütün gelişmesi için gerekli besinlerin ve hayat veren ruhun göbek damarlarından geçtiğini öne sürmüştür. Kalbi ilk oluşan organ olarak kabul eden ve tüm üreme malzemesinin dişiden geldiğini ileri süren Aristoteles’e karşı, erkek tohumunun (sperma) üremenin hem malzemesi hem de nedeni olduğu yolundaki Galenos savını benimseyen Fabricius, ilk oluşan organın akciğerler değil kan olduğunu ileri sürerek Galenos’tan ayrılmıştır.
Cerrahiyle ilgili kitaplarında tümör, ülser, kırık ve çıkıkların, ayrıca gırtlak anatomisi, göz merceği, solunum mekanizması ve kas hareketlerinin tanımını yapan Fabricius, Operationes chirurgicae (“Cerrahi İşlemler”) adlı kitabında da çeşitli cerrahi aletlerine ve tekniklerine ilişkin tartışmalara yer vermiştir.
Fabricius, güçlü dinsel etkilerle bilimsel araştırmanın içiçe geçtiği Rönesans Dönemi’nin genel özelliklerini yansıtmakla birlikte, anatomi, embriyoloji ve cerrahi alanındaki bilimsel açılımların öncülerinden biri olarak tıp tarihinin önemli kişilerindendir.
• YAPITLAR (başlıca): Tabulae anatomicae, 1600, (“Anatomi Tabloları”); £>e venarum ostiolis, 1603, “Toplardamar Kapakçıkları”); De formato foetu, 1604, (“Dölüt Oluşumu Üzerine”); . Operationes chirurgicae, 1619, (“Cerrahi İşlemler”); De formatione ovi et pulli, 1621, (“Yumurta ve Civcivin Oluşumu Üzerine”); Opera omnia anatomica et physiologica, 1625, (ö.s.), (“Toplu Anatomi ve Fizyoloji Yapıtları”).
• KAYNAKLAR: H.B. Adelmann, The Embryological Treatises of Hieronymus Fabricius, 1942; K.J. Franklin, De venarum ostiolis 1603 of Hieronymus Fabricius, 1933.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi