EDWARD I (1239-1307) İngiltere kralı. Krallığı sırasında parlamenter yönetim güçlenmiş, İngiltere Galler üzerinde egemenlik kurmuştur.
17 Haziran 1239’da Westminster’da doğdu, 7 Temmuz 1307’de Burgh by Sands’de öldü. Longshanks lakabıyla tanınır. 1254’te babası III.Henry, İrlanda, Bristol, Gaskonya ile, Dee ve Conway nehirleri arasında kalan bölgeyi ona verdi. Edward 1255’te Ingiliz kontluk sistemini Galler’e kabul ettirmek isteyince Gal prensi Llewelyn ap Gruffydd’le arasında savaş çıktı ve Edward savaşta yenildi. Ed-ward bir süre III.Henry’nin yönetiminden hoşnut olmayan ve onun yönetimini sınırlandırmak isteyen baronların önderi Simon de Montfort’un etkisi altına girdiyse de zamanla Montfort’tan uzaklaşarak babasının yanında yer aldı. 1263’te III.Henry ile isyancı baronlar arasında iç savaş çıktı. 1264’te Edward, babasının yanında katıldığı Lewes Savaşı’nda savaşı kaybederek Montfort’a esir düştü. Daha sonra kaçarak kralcı güçlerin başına geçen Edward 1265’te isyancı baronları yenilgiye uğrattı.
1272’de III.Henry’nin ölümünden sonra Edward tahta geçti. 1275’ten itibaren parlamenter yönetim biçimini güçlendirmek ve feodal soyluların gücünü azaltmak amacıyla birçok yasa çıkarttı. Soyluların etkinliği altındaki ordunun niteliğini, paralı askerler kullanarak değiştirmeye çalıştı. Bir yandan soylulara daha önceden verilmiş ayrıcalıkları denetim altına alırken öte yandan krallığın izni olmaksızın yeni ayrıcalıklar edinilmesini engelledi.Toprağın kullanım hakkına sahip kişilerin bu hakkı belgelere dayanarak ispat etmesini şart koştu. Toprağını kiliseye bırakmak isteyen kişilerin önceden kraldan izin alması koşulunu getirdi. Kilise mahkemelerinin yetkilerini sınırlandırdı. Kasaba temsilcilerini ve şövalyeleri parlamentolar içinde biraraya getirdi. Parlamentoları sık sık toplantıya çağırıp kendi isteğine göre bunların birleşimlerini değiştiren Edward bunları hukuksal ve yönetimsel reform yasaları çıkartmak amacıyla kullandı.
Edward, Galler’i İngiltere’ye bağlamak istiyordu. Galler prensi Lleweiyn, Edward kral olduktan sonra ona bağlılık yemini etmeyi reddedip Galler’i bağımsız bir ülke olarak yönetmek isteyince 1277’de ordusuyla Galler’e girdi. Yıllar süren savaşlardan sonra 1282’de Llewelyn’i öldürdü. 1284’te çıkarılan Galler Yasası ile bu ülke tamamen İngiltere’nin
denetimine geçti.
Edward öte yandan Avrupa’daki topraklarını korumak için çaba gösterdi. Fransa sürekli bir biçimde İngiltere’ye bağlı Gaskonya topraklarım ele geçirmeye çalışmaktaydı. Sonunda 1294’te Fransa üzerine bir sefer düzenlediyse de ülkesindeki baronların sefere karşı çıkması ve İskoçya’da başlayan ayaklanma nedeniyle geri dönmek zorunda kaldı. 1299’da Fransa ile yapılan antlaşma sonucu Gaskonya yeniden İngiltere’nin denetimi altına girdi.
1292’de İskoçya’da boşalan tahta geçmek için birden çok aday ortaya çıkınca İskoçlar Edward’dan hakemlik yapmasını istediler. Edward, John Balliol’u tahta geçirdi. Ancak Edward İskoçya’nın yönetimine karışmaya başlayınca 1295’te İskoç soylularının baskısıyla John Balliol, Edward’m taleplerini reddetti ve Fransa’yla ittifak yaptı. Bunun üzerine Edward, 1296’da ordularıyla İskoçya’ya girdi. 1297’de İskoçya’da Edward’a karşı William Wallace önderliğinde bir ayaklanma başladı. Edward 1298’de ayaklanmayı bastırdı. 1303’te yeniden İskoçya’yla savaşan Edward 1305’te Wallace’ı öldürdü. Ancak 1306’da Robert Bruce’un önderliğinde yeni bir ayaklanma başladı. Edward yeniden İskoçya’ya sefere giderken yolda öldü.
• KAYNAKLAR: J.E. Morris, The Welsh Wars of Edward I, 1901; T.F.T.Plucknett, Legislation of Edıvard I, 1949; T.F.T.Plucknett Edward I and Criminal Law, 1960; E.L.G.Stones, Eduvard I, 1968.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi