EFLÂK, Mişel (1910-23 Haziran 1989, Paris) Suriyeli siyaset adamı. Baas Partisi’ nin kurucularından ve Arap milliyetçi hareketinin kuramcılarındandır.
Şam’da doğdu. Bazı kaynaklar doğum tarihini 1912 olarak da verir. Tarımla uğraşan Rum Ortodoks bir ailenin oğludur. Paris’teki Sorbonne Üniversitesi’nde tarih öğrenimi gördü. 1934’te Suriye’ye döndükten sonra, Şam’da bir süre lise tarih öğretmenliği yaptı. 1940’ta Salâh Bitar’la birlikte Baas Partisi’ni (Arap Yeniden Doğuş Partisi) kurdu. Suriye’nin 1946’da bağımsızlığa kavuşmasından sonra partinin, önce genel sekreterliğine, 1947’de toplanan ilk kongreden sonra da genel başkanlığına getirildi.
Eflâk, bağımsızlığım elde ettikten sonra yoğun siyasi ve toplumsal çalkantılara sahne olan Suriye’deki milliyetçileri biraraya getirmek ve Suriye halkını milliyetçilik, birlik, bağımsızlık ve sosyalizm doğrultusunda harekete geçirmek için kurulan Baas’ın programını hazırladı ve bu hareketin kuramcısı oldu. Eflâk’a göre Baas’ın amacı, yüzyıllardır çöküntü içinde bulunan Arap ulusunun “yeniden doğuşu”nu gerçekleştirmek ve emperyalizmin boyunduruğundan kurtulmuş tek bir Arap vatanı yaratmaktı. Partinin kuruluşundan sonraki dönemde Arap milliyetçiliğinin İslami boyutuna ağırlık veren Eflâk, İslam dinini Araplar’ın ulusal kültürüne ve Arap ulusuna yeni bir kimlik verecek araç olarak tanımladı. Baas Partisi’nin 1952’de Ekrem Hurani’nin Arap Sosyalist Partisi ile birleşmesinden sonraki dönemde ise, parti programında toplumsal dönüşümlere ilişkin hedefler ağırlık kazandı. Programa, toplumsal adaletin sağlanması için büyük sanayinin millileştirilmesini, toprak ve sanayi mülkiyetinin sınırlandırılmasını, işçilerin fabrika yönetimine katılmasını öngören maddeler eklendi.
Kuruluşundan kısa bir süre sonra, Irak, Lübnan ve Ürdün’de şubeler açan Baas, 1951’den başlayarak Suriye’yi diktatörlükle yöneten general Çiçekli’ye (Şişaklı) karşı, Eflâk önderliğinde yoğun muhalefete girişti. Çiçekli’nin 1954’te devrilmesinden sonra, Baas Partisi Sosyalistler’le birlikte iktidar oldu. Yeni iktidar, toplumsal içerikli reformlar başlattı, dış politikada SSCB ile yakınlaşma siyaseti izledi. Eflâk’ın Arap birliği siyasetinin bir parçası olarak, hükümetin Mısır’ la yürüttüğü birlik görüşmeleri, 1958’de Birleşik Arap Cumhuriyeti’nin (BAC) kurulmasıyla sonuçlandı.
BAC’nın kuruluşundan sonra, Suriye’deki tüm siyasi partilerin kapatılarak tek bir partinin kurulması, Nasır’ın Arap dünyasının önderliğini tekeline almaya yönelik davranışları, kısa zamanda iki ülke arasında anlaşmazlıklar doğmasına neden oldu.Eflâk’ m, Baas’m örgütlenme ve eylem özgürlüklerinin korunması yolunda direnişi anlaşmazlıkları büyüttü. Eylül 1961’deki ayrılıkçı ayaklanmanın ardından Suriye’nin BAC’den çekilmesiyle birlik dağıldı. Kasa bir süre sonra, Baas içinde, Eflâk’ın önderliğindeki milliyetçi kanatla, Hurani’nin önderliğindeki Nasır karşıtı sosyalist kanat arasında görüş ayrılıkları doğdu. Baas’ın 1962’deki kongresinin ardından Eflâk ve Hurani birbirlerinden ayrıldılar.
Mart 1963’te general Hafız önderliğindeki darbeyle ayrılık yanlısı yönetim devrildi ve Baas Partisi yeniden iktidar oldu. Baas’m Suriye siyasi yaşamında son derece etkin olduğu bu dönemde, Eflâk’ın Suriye, Irak ve Mısır arasında yeni bir birlik kurma yolundaki çabalan başarısızlıkla sonuçlandı. Iç siyasette bir yandan sanayi, ticaret ve petrol alanlarında millileştirmeler gerçekleştirilirken, diğer yandan özel sermaye ile işbirliği yapılmaya çalışıldı.
Baas Partisi’nin milliyetçi kanadı, partinin askeri ve sol kanatlarının birlikte düzenledikleri darbeyle 1966’da iktidardan uzaklaştırıldı. Darbeden sonra Şam’da düzenlenen ayaklanmanın başarısızlığa uğramasının ardından önce Irak’a sığınan; ardından, uzunca bir süre Brezilya’da kaldıktan sonra ekim 1968’de Lübnan’a yerleşen Eflak, izleyen yıllarda Suriye siyasetinde önemli bir etkinlik göstermediyse de Baas’ın Irak, Suriye ve Lübnan’daki bazı hiziplerine önderlik etmeyi sürdürdü. Şubat 1970’te Baas Partisi’nin Irak’taki ulusal koluna yeniden genel sekreter seçildi. Ama Irak’ın, Ürdün’deki Filistinlilerden yana müdahalede bulunmamasını onaylamadığını vurgulamak için ekim 1970’te Irak’tan ayrıldı. Şam ile ilişkileri düzelmediyse de (1971’de gıyabında ölüm cezasına çarptırıldı, ama birkaç ay sonra affedildi), Bağdat’ta Baas’ın ideologu olarak kabul edildi. 1974’te yeniden Bağdat’a yerleşti. 1977’de, Baas’ın Ulusal Arap Birliği XI. Kongresi, Eflak’ın parti genel sekreterliğini yeniden onaylandıysa da, bu ünvanı sembolik olarak kaldı. 1978’de, Hafız Esed tarafından barışmak için Şam’a davet edilince memleketine sadece birkaç günlüğüne gitti ama Esed ile hiçbir konuda anlaşamadı ve yine Paris’e döndü.
Mişel Eflak, 23 Haziran 1989’da Paris’te geçirdiği kalp ameliyatından sonra öldü. Cenazesi Irak’a getirildi ve çok büyük bir merasimle Bağdat’taki Devrim Komuta Konseyi binasının hemen yanına defnedildi.
• YAPITLAR (başlıca): Havlü’l-kavmiyye ve’l-iştirakiyye (E.Hurani, M.Razzar, C. Atassi ile), 1957, (“Sosyalizm ve Milliyetçilik Üzerine”); Fi sehili’l-Baas, 1959, (“Yeniden Doğuş için”); Nidalii’l-Baas fi Sebili’l-vahdeti’l-hürriye ve’l İştirakiyye, 7 cilt, 1963-1965, (“Baas’ın Birlik, Özgürlük ve Sosyalizm Uğruna Mücadelesi”); Mareketii’l-MasıruTVahid, (t.y), (“Tek Bir Kader Uğruna Savaş”).
• KAYNAKLAR: M.Ş.Agavni, “The Ba’th: A Study in Contemporary Arab Politics”, International Studies, III, (6-24), 1961-1962; L.Binder, The Ideological Revolution in the Middle East, 1964; K.Ebu Caber, The Arab Ba’th Socialist Party: History, Ideology and Organization, 1966; S.G.Haim, Arah Nationalism: An Anthology, 1962; G.H.Torrey, Syrian Politics and the Military, 1945-1958, 1964.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi