ELIOT, Thomas Stearns (1888-1965) ABD asıllı İngiliz şair ve oyun yazarı. Çağdaş Avrupa şiirine yeni bir ruh ve yeni değerlendirme ölçütleri getirerek Romantik dönemden modern şiire geçişi sağlayan en önemli şairlerden biridir,
26 Eylül 1888’de ABD’nin Missouri Eyaleti’nirt St. Louis kentinde doğdu, 4 Ocak 1965’te öldü. Ailesi New England’lı köklü ve önemli bir aileydi. Genç Eliot eğitiminde bütünüyle özgür bırakıldı. Özel akademilerde okudu, on sekiz yaşında Harvard’a girdi, dört yıllık üniversite eğitimini üç yılda tamamladı. Bu okulda dil ve edebiyat öğrenimi gören Eliot özellikle Elizabeth dönemi şairleri, Metafizik şairler, İtalyan Rönesansı ve felsefe konularıyla ilgilendi. Öğretmenleri arasında eleştirmen Irving Babbitt (1865-1933) ve George Santayana (1863-1952) gibi ünlüler vardı. 1910 kışında Sorbonne Üniversitesi’nde Henri Bergson’un derslerine devam etti. Ayrıca Alain Fournier’nin şiir derslerine de katılarak Jules Laforgue, Stephane Mallarme ve Charles Baudelaire gibi, kendisini derinden etkileyen şairleri tanıdı. 1912-1914 arasında gene Harvard’da Sanskritçe ve Doğu dilleri okudu, felsefe bölümünde asistan olarak görev yaptı, daha sonra da bursla Almanya’ya gitti. I. Dünya Savaşı’nın araya girmesiyle felsefe çalışmalarım Oxford’da Merton College’da sürdürdü. İngiliz idealizminin önde gelen adlarından F.H.Bradley’in felsefesi üstüne doktora tezi yazdı.
Çeşitli İngiliz akademilerinde öğretmenlik yaparken, 1917’de Prufrock and Other Observations (“Prufrock ve Başka Gözlemler”) adını taşıyan ilk şiir kitabı yayımlandı. Eliot’m ilk ve en önemli şiirlerinden biri olan “The Love Song of Alfred J. Prufrock” (“Alfred J. Prufrock’un Aşk Şarkısı”) bu kitapta yer alıyordu. Eliot bu şiiri yakın dostu Ezra Pound aracılığıyla o günlerin önde gelen dergilerinden Poet-ry’ye yollamış, dergi bu metnin “şiir olup olmadığına karar veremediği” gerekçesiyle şiiri bir yılı aşkın bir süre basmamıştı. “Prufrock” modernist akımın o güne kadar görülmemiş bir imge zenginliği taşıyan ve bütün bir Avrupa şiir geleneğini özümleyen ilk önemli örneklerinden biriydi.
Eleştiri konusunda ilk denemeler
Eliot 1917’den 1925’e kadar Londra’daki Lloyd’s Bank’da çalıştı. 1920’de ikinci şiir kitabı Ara V’os Prec ve ilk deneme kitabı The Sacred Wood (“Kutsal Koru”) yayımlandı. Bu derlemedeki yazılar arasında Eliot’ın en önemli denemelerinden biri olan “Tradi-tion and the Individual Talent”da (“Geleneksel ve Bireysel Yetenek”) yer alıyordu. Söz konusu denemenin önerdiği estetik ölçütler daha sonraları modern eleştirinin ana ilkelerini oluşturacak temeller getiriyordu. Eliot, eleştirinin doğrudan doğruyasanat yapıtının kendisine yönelmesi gerektiğini, şiirin kendi içinde canlı bir bünye olan kurmaca bir bütün olduğunu, yapı taşlarının ise sanatçının hayal gücüyle kişisel yaşantısının şiir diline çevrilmiş karşılıkları (objective correlatives/nesnei karşılıklar) olduğunu söylüyordu. Şiir, ancak akıl, duyu ve yaşantının yoğun bir birlikteliğinden kaynaklanan yaratıcı ölçütlerle incelenebilirdi.
1920’de Eliot modern edebiyatın en büyük şiirlerinden biri sayılan Waste Land’ı (“Çorak Ülke”) yazmaya başladı. Beş bölümden oluşan bu şiirde yoğun edebi anıştırmalardan örülü bir şiir yapısı kurarak I. Dünya Savaşı’nı izleyen yıllarda Batı kültürünün içine düştüğü boşluğun şiirsel bir irdelemesine girişti. Gene aynı dönemde yazdığı alaylı “Sweeney” şiirleri ise bireyin yozlaşmasını ve kültürden kopuşunu konu edinir.
1924’te şairin ikinci eleştiriler derlemesi olan Homage to John Dryden (“John Dryden’a Saygı”) eleştirel yöntemi açısından büyük bir hayranlıkla karşılandı. Bu kitap ve özellikle 1921’de yazılan The Metaphysical Poets (“Metafizikçi Şairler”) adlı denemesinde Eliot’m 16., 17. yy İngiliz edebiyatım yeniden değerlendirmeye çalıştığı görülür.
1925’te Eliot, Faber and Faber Yaymevi’nin editörlüğüne getirildi ve bu görevde uzun yıllar kaldı. Genç şair ve yazarları değerlendirip yüreklendirme çabasını sürdürdü. 1909-1925 arasındaki tüm şiirlerini Poems (“Şiirler”) adı altında bir araya getirdi.
İngiliz vatandaşlığına kabulü
İki yıl sonra oldukça tutucu eleştiri yazılarını derlediği For Lancelot Andrewes (“Lancelot Andrewes için”) adlı kitabının yayımlamşı ve hem Ingiliz vatandaşlığına hem de Anglikan Kilisesi’ne resmen kabulü dolayısıyla şair kendisini “politikada kralcı, edebiyatta klasikçi, dinde Anglo-Katolik” olarak tanımladı. “Waste Land”in büyük karamsarlığının tersine şiiri giderek inanç ve kuşku arasındaki karşıtlıkları konu edinmeye başladı ve inancın zaferinin onaylanmasını seçer oldu. “Ash Wednesday” bu eğilimin belirgin olduğu uzun bir şiirdir.
Bunu 1932’de “Sveeney” şiirlerinin bir diğeri olarak gelişen yarı oyun yarı şiir Sweeney Agonistes izledi. Eliot, bu oyun-şiirde kahramanı Sweeney’i Eüzabeth dönemi tiyatrosunun karamsarlığından ve müzikli güldürüden yararlanan bir dramatik yapı içinde korkunç bir ölümle yüz yüze getirir. Aynı yılın ürünü olan “The Hollow Men”de (“Kof Adamlar”) ise, büyük ölçüde müziğe dayanan bir şiir ritmi geliştirdi. Bu şiirde birer korkuluk, birer samandan adam olarak gördüğü inançlarını kaybetmiş “kof adamlar”la alay eder. Gene bu dönemde yazdığı, ama bunlardan çok farklı bir lirizmi dile getiren “Ariel Şiirleri” ise şiirinde bir değişmenin habercisidir.
Eliot bu sırada tam on yedi yıl sonra anayurdu Amerika’ya dönmüş, çeşitli üniversitelerde dersler veriyordu. Harvard ve Virginia üniversitelerinde verdiği derslerden, etkisi sonradan çok yaygın olacak iki deneme kitabı ortaya çıktı. Biri The Use of Poetry and the Use of Criticism (“Şiirin ve Eleştirinin Kullanımları”); öbürü, Ortodoksluk ve dini inanç konularını inceleyen After Strange Gods, A Primer of Modem Heresy (“Tuhaf Tanrılar Peşinde, Modern Din Sapkınlığının Elkitabı”).
Bu Amerika gezisinin önemli sonucu Four Quar-tets (“Dört Kuartet”) adlı şiir kitabı oldu. Four Quartets‘in bütününü oluşturan dört şiir zamanın anlamını, tarihin belirleyiciliğini, insanın dinle olan serüvenlerini konu edinen, Hıristiyan inancının kökenlerini irdeleyen metafizik derinliği olan yapıtlardır.
Oyunları
Eliot’ın şiir ve deneme dışında ilgilendiği bir alan da tiyatro olmuştur. Manzum olarak yazdığı oyunların ilki ve en önemlisi, Thomas Becket’in Canterbury Katedrali’nde katledilmesini konu edinen Murder in the Cathedral’dır (“Katedralde Cinayet”). Bu manzum oyun yer, zaman ve konu birliğini izleyen klasik Yunan tragedyasının Hıristiyan dininin konularına uyarlanmış biçimidir.
Bunu izleyen manzum oyunlarında Eliot, İngiliz burjuvazisi ve onun iç ilişkilerini kendi dinsel sorunsalı çerçevesinde oyunlaştırmıştır. Bu yoldaki ilk denemesi olan The Family Reunion (“Aile Toplantısı”) konu olarak Aiskhylos’un Oresteia tragedyasını izler.
Eliot’m bu türdeki ikinci denemesi olan The Cocktail Party (Kokteyl Parti) 1949’da önce Edin-burgh Festivali’nde daha sonra da bir yıl süreyle Broadway’de oynanmıştır. Oyunun kahramanları yaşamlarına anlam arayan ve bu anlamı Hıristiyanca bir görev duygusunda bulan kişilerdir. Eliot, oyunun Euripides’in Alkeste tragedyasından esinlendiğini söylemiştir. Bunu izleyen oyunları The Confidential Clerk (1953) ve The Elderly Statesman da (1958) aynı yarı manzum oyun diliyle yazılmıştır. Birincisi bir fars, İkincisi ise gene çağdaş bir tragedyadır.
20. yy aydınları üzerinde bir düşünce adamı olarak da etkileri bulunan T.S. Eliot’a 1948 Nobel Edebiyat Ödülü verilmiştir.
• YAPITLAR (başlıca): Şiir: Prufrock and Other Observa-tions, 1917, (“Prufrock ve Başka Gözlemler”); Ara Vos Prec, 1920; The Waste Land, 1922, (“Çorak Ülke”); Collected Poems 1909-1935, 1936, (“Toplu Şiirler 1909-1935”); Old Possum’s Book of Practical Cats, 1939; Four Quartets, 1943, (“Dört Kuartet”); Collected Poems, 1909-1962, 1963, (“Toplu Şiirler 1909-1962”). Deneme, Eleştiri: The Sacred Wood, 1920, (“Kutsal Koru”); Homage to John Dryden, 1924, (“John Dryden’a Saygı”); For Lancelot Andrewes, 1928, (“Lancelot Andrewes için”); The Use of Poetry and the Use of Criticism, 1933, (“Şiirin ve Eleştirinin Kullanımları”); Elizabethian Essays, 1934; After Strange Gods-A Primer of Modern Heresy, 1934, (“Tuhaf Tanrılar Peşinde-Modern Din Sapkınlığının Elki-tabı”); The Idea of a Christian Society, 1939, (“Hıristiyan Toplumu Düşüncesi”); Notes Towards the Definition of Culture, 1948, (“Kültür Tanımı Üzerine Notlar”); On Poetry and Poets, 1957, (“Şiir ve Şairler Üzerine”). Oyun: Suıeeney Agonistes: Fragments of an Aristophanic Melodrama, 1926; Murder in the Cathedral, 1935, (“Katedralde Cinayet”); The Family Reunion, 1939, (“Aile Toplantısı”); The Cocktail Party, 1950, (Kokteyl Parti); The Confidential Clerk, 1954; The Elder Statesman, 1959.
• KAYNAKLAR: G. Williamson, A Reader’s Guide to T.S. Eliot, 1974.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi