KMAN, Vagn Walfrid (1874-1954) İsveçli okyanusbilimci. Deniz ve atmosfer hareketlerini başarılı bir biçimde açıklayan kuramlarıyla, okya-nusbilimin önde gelen adlarından olmuştur.
3 Mayıs 1874’te Stockholm’da doğdu, 9 Mart 1954’te Stockaryd yakınlarındaki Gostad’da öldü. Uppsala Üniversitesi’nde fizik öğrenimini sürdürürken, o yıllarda İsveç’te bulunan Vilhem Bjerknes’in hidrodinamik derslerinden etkilenerek, 1897’den sonra okyanusbilime yöneldi. Deniz buzullarının sürüklenme yönü ile rüzgârın esiş yönü arasındaki açısal sapmaya kuramsal bir açıklama getiren doktora tezinin konusu da Bjerknes’in önerişiydi. 1902’de doktorasını tamamlayarak 1908’e değin Oslo’daki Uluslararası Okyanus Araştırmaları Laboratuvarı’nda görev alan Ekman, o tarihte Lund Üniversitesi’nde hıekanik ve matematiksel fizik dersleri vermeye başladı. Ertesi yıl profesörlüğe getirilerek, 1939’a değin aynı üniversitedeki öğretim görevini ve ölünceye değin okyanus akıntılarının dinamiğine ilişkin çalışmalarını sürdürdü.
Nansen, 1895-1896 arası Kuzey Kutbu’na düzenlediği ünlü araştırma gezisi sırasında, deniz buzullarının sürüklenme yönü ile rüzgârın esiş doğrultusu arasında 40°’ye varan bir sapma gözlemlemişti. Nansen ve Bjerknes’in isteği üzerine Ekman, “rüzgâr sarmalı” diye adlandırılan bu sorunu doktora çalışmasına konu aldı. Bu sapmayı, bir yandan Yer’in kendi ekseni çevresindeki dönüşünden ileri gelen ve kuzey yarımküredeki su ve hava akıntılarında sağa doğru bir sapma yaratan Coriolis kuvvetiyle, öte yandan değişik yoğunluktaki su katmanları ve rüzgâr ile deniz yüzeyi arasındaki sürtünmeyle açıkladı. 1905’te kapsamını genişleterek “Yer’in Dönme Haretinin Okyanus Akıntıları Üzerindeki Etkileri” başlığıyla Arkiv för matematik, astronomi och fysik dergisinde yayımladığı bu çalışmasıyla adını bilim dünyasında duyurdu.
Ekman’ın önemli kuramsal çalışmalarından biri de, buzdağlannm erimesiyle deniz yüzeyine yayılan saf suyun , oluşturduğu “ölü deniz” de gemilerin ilerlemesini engelleyen nedenlere ilişkindir. Özellikle İskandinavya kıyılarındaki fiyordlarda çok sık gözle-lenen bu olguyu Ekman, en üstteki ince saf su tabakası ile deniz yüzeyi arasındaki yoğunluk farkından doğan dalgalarla açıkladı ve bu tür dalgaların oluşumu laboratuvar deneyleriyle de kanıtlandı.
Ekman, kuramsal çalışmalarının yanı sıra deneysel yöntemleri ve geliştirdiği ölçüm araçlarıyla da okyanusbilime zengin olanaklar kazandırmıştır. Akıntıların hızını ve yönünü ölçmek üzere tasarladığı “Ekman akıntı ölçeri”, bugün de okyanusbilimcilerin yararlandığı bir aygıttır. Deniz suyunun sıkışma oranını basınç ve sıcaklığın fonksiyonu olarak veren, deneysel yoldan elde ettiği bir formül ise günümüzde de geçerliliğini korumaktadır.
1910’dan sonraki çalışmalarını okyanus akıntılarının dinamiği konusunda yoğunlaştıran ve çeşitli bilimsel araştırma gezilerine katılan Ekman, rüzgâr etkisiyle oluşan deniz akıntılarına ve kıyı ile denizdibi topografyasınımn bu akıntılar üzerindeki etkilerine ilişkin çeşitli kuramlar geliştirdi.
Deneysel ve kuramsal çalışmalarıyla okyanusbilimde çağdaş gelişmenin öncülerinden olan Ekman’ın adı, hava ve su akıntılarında birbirine değen iki kütle arasındaki arayüzeyleri tanımlamak için kullanılan “Ekman katmanı” ve bu akıntıların hız dağılımını tanımlayan “Ekman sarmalı” gibi kavramlarla bilim tarihine geçmiştir.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi