Determinizm, her olay için başka hiçbir olaya neden olamayacak koşulların bulunduğu felsefi konumdur. Determinizm, belirlenircilik, gerekircilik veya belirlenimlilik evreninin işleyişinin, evrende gerçekleşen olayların çeşitli bilimsel yasalarla, örneğin fizik yasaları ile, belirlenmiş olduğunu ve bu belirlenmiş olayların gerçekleşmelerinin zorunlu olduğunu öne süren öğretidir. “Önceden koşulların bir olayı veya eylemi belirleyici nitelikte olduğu düşünülen çok sayıda determinizm vardır.” Felsefe tarihi boyunca belirleyici teoriler, çeşitli ve bazen çakışan nedenlerden ve düşüncelerden kaynaklanmaktadır. Determinizmin bazı biçimleri fizik fikirleri ve fizik felsefesiyle ampirik olarak test edilebilir. Determinizmin tersi bir çeşit indeterminizmdir (aksi takdirde nondeterminizm denir). Determinizm genellikle özgür irade ile tezat oluşturur.
Determinizm genellikle fizikte sebep-sonuç olarak bilinen nedensel determinizm anlamına gelir. Belli bir paradigma içindeki olayların, nedensellik tarafından herhangi bir devletin (bir nesnenin veya bir olayın) önceden devletler tarafından tamamen belirleneceği şekilde bağlandığı kavramdır. Bu anlam, aşağıda belirtilen diğer determinizmin çeşitlerinden ayırt edilebilir.
Diğer tartışmalar genellikle, belirlenen sistemlerin kapsamı ile ilgilidir; bazıları ise, tüm evrenin tek bir belirleyici sistem olduğunu ve diğerleri daha sınırlı ve daha kararlı olan sistemleri (veya multiverse) tanımlamaktadır. Sayısız tarihsel tartışmalar birçok felsefi konum ve determinizmin çeşitliliğini içerir. Bunlar, teknik olarak uyumlu (ikisinin birlikte varolmasına izin veren) ve uyumsuz olanı (bir arada bulunmayı inkar etmek olasılığı) olarak gösterilen determinizm ve özgür irade ile ilgili tartışmaları içerir.
Determinizm, insan eylemlerinin nedenleri, sebepleri ve arzuları ile kendi kaderini tayin etme ile karıştırılmamalıdır. Determinizm nadiren mükemmel bir tahminin pratik olarak mümkün olmasını gerektirir.
Determinizmin dalları
Determinizm kararların sebeplerinin incelenmesi için farklı dallara ayrılmıştır:
Mekanik determinizm: insanın kararları kendi dışındaki nedenlerin sonucudur.
Ekonomik determinizm: ekonomik etkenler insanın kararlarında belirleyicidir.
Toplumsal(Oto) determinizm: insanın iradesi yaşadığı toplum değişkenleri(eğitim, ekonomi, sağlık, mal varlığı) ile belirlenir.
Tarihsel determinizm: insanın kararlarının belirlenmesinde tarihi olaylar etkilidir.
Deneysel determinizm: deney ile elde edilen veriler tekrardan bağımsız olarak sabit sonuçlara sahiptir. Pozitif bilimlerin açıklanmasında etkili olan determinizmdir. Bu anlayışa göre mucize gibi olaylar yoktur. Bilimlerin kuralları sabittir ve bu da belirli durumları ortaya çıkarır.
Kanıtlar
Psikolojik kanıt: İnsan karar verirken dış uyarıcıların etkisindedir. Duygular bilinçaltının yansımasıdır. Bu nedenle insan özgür hissetse bile özgür değildir.
Sosyolojik kanıt: İnsan toplum içindeki diğer bireylerin davranışlarından etkilenebilir ve etkilenen insan özgür değildir.
Ahlak kanıtı: İnsan ahlak kurallarının belirlediği sınırlar içinde hareket etmek zorunda olduğu için özgür değildir.
Hukuk kanıtı: Hukuk kuralları insanların eylemlerinde etkili olduğu için insan özgür değildir.