Edebiyat teorisi, edebiyatta bir eleştiri akımıdır. Edebiyatın doğasını ve edebiyatı analiz etme yöntemlerinin sistematik bir şekilde incelenmesidir.
Sonuç olarak, “teori” kelimesi bilimsel yaklaşımların çeşitliliği için bir şemsiye terim haline gelmiştir. Bu yaklaşımların çoğu Kıta felsefesi ve sosyoloji çeşitli kolları tarafından bildirilir.
Edebiyat teorisinin başlıca önemi edebiyat’ın temel sorulardan birini çözmesidir. Bu soru şöyle: “Edebiyat nedir?”
İlk sistematik edebiyat teorisi olan “Edebiyat Teorisi” adlı eseri edebiyat eleştirmenleri René Wellek ile Austin Warren yazmışlardır. “Edebiyat Teorisi” adlı eser özel bir moda olan edebiyat eleştirisine çok yakındır.
René Wellek 1960’ların başında, adlarını “yapısalcı-taklitçi edebiyat teorisi yapma” sıfatına mahkûm edenlere karşı, Yeni Eleştirmenleri savunmuştur. Bu sebepten dolayı, o bazen, bugünün muhafazakar edebiyat aydını olarak düşünülür.
Tarih
Edebiyat teorisi uygulaması 20. yüzyılda meslek haline geldi, fakat antik Yunan (Aristo’nun Poetics’i sık sık alıntı yapılan bir örnek), antik Hindistan (Bharata Muni’nin Natya Shastra), antik Roma’sı (Longinus’un Ortaçağ Irak’ında (El-Cahiz’in el-Bayan wa’l-tabyin ve el-Hayawan ve ibn Mu’tazz’ın Kitab el-Badi) [3] ve felsefecilerin antik felsefeden estetik teorileri 18. ve 19. yüzyıllar boyunca mevcut edebi çalışma üzerinde önemli etkiler vardır. Edebiyat teorisi ve eleştirisi elbette edebiyat tarihi ile yakından bağlantılıdır.
Bununla birlikte, “edebi teori” nin modern anlamı, yalnızca Ferdinand de Saussure’nin yapısalcı dilbiliminin İngiliz dili edebi eleştirisini etkilemeye başladığı 1950’li yıllara dayanıyor. Yeni Eleştirmenler ve çeşitli Avrupa etkilenen biçimciler (özellikle Rus Formalistleri) daha soyut çalışmalarının bir kısmını da “teorik” olarak nitelendirmişti. Ancak, İngilizce konuşan akademik dünyada “edebi teori” nin birleşik bir alan olarak düşünülmüş olduğu yapısalcılığın geniş etkisi hissedilene kadar öyleydi.
Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri akademik dünyasında, edebi teori, 1960’ların sonlarından (etkisinin Johns Hopkins, Yale ve Cornell gibi seçkin üniversitelerden dışa doğru yayılmaya başlamasıyla) 1980’li yıllara kadar popüler olmuştur Hangi zaman neredeyse her yerde bir şekilde öğretildi). Bu süre zarfında edebiyat teorisi akademik açıdan en ileri seviyede olarak algılandı ve çoğu üniversite edebiyatı bölümü teoriyi öğretmek ve araştırmak ve müfredatlarına dahil etmek istiyor. Popülerlikteki meteor yükselişi ve ana metinlerinin zor dili nedeniyle, teori sık sık cüretkar ya da modaya uygun belirsizlik (ve dönemin birçok akademik hiciv romanı, örneğin David Lodge’un özellik teorisi gibi) eleştirdi. Kuramsal ve teorik olmayan bazı bilim adamları, teorinin “teori savaşları” olarak akademik avantajlarıyla 1970 ve 1980 tartışmalarına değinmektedir.
1990’ların başında edebiyat teorisinin metinleri neredeyse tüm edebiyat çalışmalarına dahil edildiğinde bile, “teorinin” kendi başına bir ilgi konusu olarak popülaritesi hafif (“saf teorisyenlere yönelik iş açıkları” ile birlikte) azalıyordu. Edebiyat araştırmalarında teorinin kullanımı konusundaki tartışmalar 2010 yılına kadar hafiflemiş ve edebi ve kültürel araştırmalarda konuyla ilgili tartışmalar artık oldukça hafif ve daha az canlı olmaktadır. Bununla birlikte, Mark Bauerlein gibi bazı araştırmacılar, daha az yetenekli teorisyenlerin kanıtlanmış epistemoloji yöntemlerini terk ettiklerini ve bunun sonucunda da öğrenme, araştırma ve değerlendirmede kalıcı sonuçlar verdiğini iddia etmeye devam ediyorlar. Bazı bilim adamları, çalışmalarında teoriyi büyük ölçüde çekerlerken, bazıları geçerken veya hiç söylemiyor; Fakat bu, edebiyat incelemesinin kabul edilmiş, önemli bir parçasıdır.