Toksikoloji yani zehir bilim, kimyasallar ile biyolojik sistem arasındaki etkileşimleri, zararlı sonuçları yönünden inceleyen bilim dalıdır ya da kimyasalların zararsızlık limitlerini belirleyen bilim dalıdır.
Toksikoloji, biyolojik, kimya, farmakoloji, tıp ve hemşirelik ile örtüşen, kimyasal maddelerin canlı organizmalar üzerindeki olumsuz etkilerini içeren bir disiplin ve toksinlere ve zehirli maddelere maruz kalma teşhisi ve tedavisi uygulamasıdır. Doz ile maruz kalan organizma üzerindeki etkileri arasındaki ilişki toksikolojide önem taşımaktadır. Kimyasal toksisiteyi etkileyen faktörler arasında dozu (ve akut veya kronik olup olmadığını), maruz kalmanın yolu, türü, yaşı, cinsiyeti ve çevreyi içerir. Toksikologlar zehir ve zehirlenme konusunda uzman kişilerdir.
Tarihçe
Toksikoloji denilince akla ilk olarak Paracelsus gelir. 16. yüzyılda Paracelsus\’un (1493-1541) zehiri tanımlarken kullandığı \”Her madde zehirdir. Zehir olmayan madde yoktur; zehir ile ilacı ayıran dozdur\” şeklindeki ifade, bugünkü modern toksikolojinin de çıkış noktasıdır.
Temel prensipler
Toksisite değerlendirmesi amacı, bir maddenin yan etkilerini belirlemektir. Yan etkiler iki ana faktöre bağlıdır: i) maruz kalma yolları (oral, inhalasyon veya dermal) ve ii) doz (maruz kalmanın süresi ve konsantrasyonu). Dozu araştırmak için, maddeler hem akut hem de kronik modellerde test edilir. Genel olarak, bir maddenin kansere neden olup olmadığını belirlemek ve diğer toksisite formlarını incelemek için farklı deney setleri uygulanır.
Kimyasal toksisiteyi etkileyen faktörler:
Dozaj
Hem büyük tekli pozlamalar (akut) hem de sürekli küçük pozlamalar (kronik) incelenir.
Maruz kalmanın yolu
Yutma, solunum veya cilt emme
Diğer faktörler
Türler
Yaş
Seks
Sağlık
çevre
Bireysel özellikler
Alt dalları
Tanımlayıcı toksikoloji
Klinik toksikoloji
Çevre toksikolojisi
Endüstri toksikolojisi
Adli toksikoloji
Analitik toksikoloji
Ekotoksikoloji
Mesleki Toksikoloji
Davranış toksikolojisi
Farmasötik toksikoloji
Uğraş alanları
Her kimyasalın doza bağımlı olarak toksik etki gösterebilmesi gerçeği, toksikolojinin uğraş konularını;
ilaç
kozmetik
pestisit
gıda katkısı
ev temizlik malzemesi
endüstriyel kimyasallar olarak çok geniş bir alana yaymaktadır.
Bütün bu kimyasallara, organizmaya yabancı anlamına gelen \”zenobiyotik\” yahut \”ksenobiyotik\” adı da verilmektedir.