Panait Istrati (Rumence: [panaˈit isˈtrati]; bazen Panaït Istrati olarak da yazılır; 10 Ağustos 1884 - 16 Nisan 1935), Fransızca ve Rumence yazan, işçi sınıfından bir Rumen yazardır. Balkanlar'ın Maksim Gorki'si olarak takma adla anılmıştır.
Çocukluk ve Gençlik
Panaït Istrati, Brăila'da doğdu; annesi Joița Istrate bir çamaşırhane işleten ve babası Gherasim Valsamis ise bir Yunan kaçakçısıydı. Babası, Panaït henüz bebekken sahil güvenlikleri tarafından öldürüldü.
Brăila'ya yakın Baldovinești köyünde büyüyen Istrati, ilk altı yılını ilkokulda geçirdi ve ilk sınıfı tekrar etmek zorunda kaldı. Daha sonra bir kahvecide çırak olarak çalışarak hayatını kazandı, burada Yunanca öğrendi, ardından bir Arnavut pastacıda çalıştı. Daha sonra dolaşan bir tüccar, gemi güverte adamlığı ve Rumen Denizcilik Hizmeti'nde stoker olarak çalıştı. Bu süre zarfında, Romen, Türk ve Yunanca konuşabiliyordu, ancak Fransızca ile hiç teması olmamıştı.
1916'da Istrati verem hastalığına yakalandı. İsviçre'nin Leysin şehrinde bir sanatoryumda kalarak Fransızca öğrenmeye başladı ve Romain Rolland'ın romanlarını keşfetti. Istrati, bu buluşmadan etkilenmiş ve Rolland'ı düşünsel bir önder olarak benimsemiştir. İyileştikten sonra, Rhone Vadisi'ndeki Vouvry'de tarım işçisi olarak bir süre çalıştı ve daha sonra dünya savaşının sürdüğü Avrupa'ya dolaşmaya devam etti. Akdeniz çevresinde dolaşırken Fransızca yazmaya başladı. Bir manüskriptini gönderdiği Romain Rolland, taşındığı için alamadı.
Yoksulluk, hastalık ve yalnızlıkla başa çıkmakta zorlanan Istrati, 1921'de Nice'te intihar girişiminde bulundu ancak kurtarıldı. Üzerinde, Romain Rolland'a yazdığı ancak gönderilmemiş bir mektup bulundu. Rolland, haberdar edilerek Istrati'yi yazarlık yolunda teşvik etti. "Eseri bekliyorum! Sizi aşan, sizi daha kalıcı kılan ve kabuğunuz olduğunuz" şeklinde yanıt verdi. Istrati'nin romanlarını yayınlamasına yardımcı oldu: 1923'te Kyra Kyralina, 1924'te Oncle Anghel, 1925'te Présentation des haïdoucs ve 1926'da Domnitza de Snagov. Bu eserler, Adrien Zograffi Hikayeleri serisinin bir parçasını oluşturur.
İdeolojik Duruş ve Miras
1927'de, Komünist Parti'nin bir yol arkadaşı olarak (uzun zamandır bir hemşehrileri olan devrimci Christian Rakovski'ye büyük saygı duyuyordu), Yunan yazar Nikos Kazantzakis ile Moskova ve Kiev'e gitti ve ardından 1928'den 1929'a kadar Sovyetler Birliği'ni ziyaret etti. Bu ziyaretler sırasında, yabancı misafirlere gösterilen ilgi arkasındaki Stalinist diktatörlük gerçeğini fark etti ve bunun üzerine yeniklerin itirafı olan Ateşte diğer alev kitabını Boris Souvarine ve Victor Serge ile yazdı. Bu eserde, André Gide'ın SSCB'ye Dönüş'ünden yedi yıl önce, Sovyet rejiminin keyfiyetini sert bir şekilde eleştirdi. Louis Janover'a göre,
"Istrati, bir bürokrasinin ayrıcalıklarını savunmak için her şeyi yapan çalışanları acımasızca tasvir eder."
Kitap, üç cilt halinde yayınlandı ve Istrati'nin Komünist argümanının klasik leitmotiflerinden biri olan "yumurtalar kırılmadan omlet yapılmaz" repliğini içerir: "Yumurtaların kırıldığını görüyorum ama omlet nerede?".
Bunu takiben, PCF'nin önde gelen entelektüelleri Henri Barbusse öncülüğünde, Istrati hakkında şiddetli bir karalama kampanyası başlatıldı. Hastalıklı ve ruhsal olarak zayıf düşmüş olan Istrati, Romanya'ya geri döndü, ancak Nice'e bir tüberküloz tedavisi için döndü ve ardından Bükreş'e geri döndü. Hayatının son yıllarında, zamanının sosyal haksızlıklarını eleştiren makaleler yazarak La Croisade roumaniste dergisinde yayımlandı. 1935'te Bükreş'teki bir sanatoryumda tüberkülozdan öldü ve hem komünistler hem de faşistler tarafından eleştirildi.
Edebi Eserleri
Romanlar
Adrien Zograffi'nin Hikayeleri: Kyra Kyralina (Rieder, 1924), Gallimard, "Folio" no 1253, 1980
Adrien Zograffi'nin Hikayeleri: Oncle Anghel (Rieder 1924), Gallimard, "Folio" no 1266, 1981
Adrien Zograffi'nin Hikayeleri: Présentation des haïdoucs, Rieder, 1925, 1930; J. Ferenczi ed., 1933; Le Livre moderne illustré no 195, 1934; Gallimard, "Folio" no 1447, 1983; L'Échappée "Lampe-tempête", 2014)
Adrien Zograffi'nin Hikayeleri: Domnitza de Snagov (Rieder 1926), Gallimard, "Folio" no 1494, 1983
Kir Nicolas (Codine'in ilk versiyonu) Eds du Sablier 1926
Le Refrain de la fosse. Nerrantsoula Éditions de France, 1927
Les Chardons du Baragan, Bernard Grasset, coll. "Les écrits", 1928, orijinal baskı; Le Livre moderne illustré no 81, 1929; yeniden basım, Grasset, coll. "Les Cahiers Rouges", 1984
Adrien Zograffi'nin Gençliği: Codine (Rieder 1926) - Mikhaïl (Rieder 1927) - Mes départs - Le Pêcheur d'éponges (Rieder 1930), Gallimard, "Folio" no 1592, 1984
Adrien Zograffi'nin Yaşamı: La maison Thüringer - Le bureau de placement (Rieder 1933)
Adrien Zograffi'nin Yaşamı: Méditerranée (Lever de soleil) (Rieder 1934) - Méditerranée (Coucher de soleil), Gallimard, "Folio" no 1593, 1984
Nerrantsoula. Tsatsa Minka. La famille Perlmutter. (Josué Jéhouda ile birlikte) Pour avoir aimé la terre, Gallimard, "Folio" no 1594, 1984; yeniden basım, Gallimard, "L'Imaginaire" no 579, 2009
Mes départs, éditions Hatier Poche, 2005; Gallimard, "Folio", no 4195, 2005
Codine, Libertalia, 2018
Tanıklık
Vers l'autre flamme (de): Après seize mois dans l'U.R.S.S. (ilk cilt); Soviets 1929 (ikinci cilt); La Russie nue (üçüncü cilt), Rieder yayınları, 1929 (orijinal baskı); 10/18 no 1360, 1980; Gallimard, 1987 (yeniden baskılar)
Eserlerin Yayınlanması
Tüm Eserler, Gallimard yayınları, 4 cilt, 1977
Panaït Istrati, Le Pélerin du cœur, Gallimard yayınları, 1984, Alexandre Talex tarafından düzenlenmiş ve sunulmuştur
Kyra Kyralina, Oncle Anghel, Domnitza de Snagov, Le Livre moderne illustré no 148, 165, 230 tarafından yayınlanmıştır
Eserler, 2005, 2006 ve 2015, Linda Lê tarafından hazırlanmış ve sunulmuştur, Phébus Yayınları, üç cilt halinde, "neredeyse tam" eserlerini yayınlamıştır.